هنر پوشیده لباس یكی از اشكال فرهنگ ملی می باشد. در حقیقت به لباس ملی به عنوان یكی از منابع جهت مطالعه تاریخ و فرهنگ ملل و همچنان ارتباط آنها با دیگر ملل نگریسته می شود. در لباس تركمن هایی كه در حاشیه رودخانه آمودریا یعنی در بعضی از بخش های استان لباب همچون سردار آباد، قاراشسیزلیق، قالكینیش، فاراب و برخی روستاهای بخش ساكار كشور تركمنستان زندگی می كنند، ویژگیهای خاصی وجود دارد كه در دیگر مناطق تركمنستان نمی توان مشاهده نمود.
یكی از این پوشش های ویژه، « لچك » است كه زنان به سر می كنند. « لچك » نوعی پوشش است كه با در نظر گرفتن خصوصیات سنی، وضعیت اجتماعی زنان و خدماتی كه آنها به عنوان مادر انجام داده اند و به مناسبت مادر بزرگ شدن، بر سر گذاشته می شود.
هر مادر به هنگام تولد نوه اش لچك انداختن به سر دختر خود را به این معنی كه « دخترم؛‌ رسیدن به مادر بزرگی برای تو میسر شد» برای خود وظیفه ای مقدس می دانسته است. بعضی از مادرها پس از آنكه تولد اولین فرزند دخترش و یا تولد چند فرزندش، لچك بر سر او كرده و آرزو می كرده اند كه مادر بزرگی نوه دار و نبیره دار شود. هر مادر از اینكه نتواند بر سر دخترش لچك بگذارد و با این نقیصه از دنیا برود، بسیار ترسیده است.
چنانچه مادری قبل از رسیدن دخترش به سن لچك سر كردن فوت كند، زنی از نزدیك ترین بستگان وی لچك بر سر او كرده است. چنانچه مادری قبل از اینكه به دخترش لچك سركند، فوت می كرد، در این صورت این لچك را سه دفعه به پیشانی جسد مادر كشیده و بر سر دخترش می گذاشته اند. این مراسم به معنی این است كه مادر در آن دنیا بدهكار نباشد و نیز به نشانه اینكه مادر وظیفه خود را در این دنیا انجام داده، صورت می گرفته است.
اگر شوهر زنی كه هنوز لچك سرنكرده، فوت می نمود، زن متوفی به معنای وفاداری به همسرش، قبل از اینكه جسد همسر از خانه بیرون آورده شود، لچك به سر می كرده است.
«لچك اسگی» را فقط زنان سالخورده برسر می كرده اند. آن دسته از زنانی كه لچك را در زمانی كه عروسی جوان بوده اند بر سر كرده اند، آن را به عنوان لباسی مقدس تا رسیدن به سن سالخوردگی در صندوق نگه می داشته اند. در بین انواع لباسها، لچك نشانه عفت، خردمندی و كرامت محسوب می شده است.
لچك اسگی عبارت است از «سالخوردگی سعادتمند» که این معنی را به ذهن متبادر می سازد. لچك اسگی، قطعه پارچه ای 5/1 الی 3 متری است ( اندازه ها در مناطق مختلف تفاوت دارد ) كه معمولا به رنگ سفید است، دوخته شده و دو گوشه آن متصل به هم دوخته می شود. در سمت رویی آن، تكه ای پارچه دوخته می شود كه شكل ناموزونی به آن می دهد. لچك بر روی سر انداخته می شود. بخش عقبی آن «خالاكا» نامیده می شود و آن به شكل سه گوش، پشت را می پوشاند. بخش جلوی لچك «قاماقشا»‌ نامیده می شود و آن از بخش عقبی كوتاهتر است. نصف آن شانه های زن را می پوشاند و نصف دیگر نیز از بالای گوش، فاصله بین چانه تا سینه را می پوشاند. فقط صورت زن نمایان می ماند. جهت محكم كردن بالای لچك، در بعضی از مناطق روسری و در برخی مناطق دیگر عرقچین و یا « كولته پوشك » را به سر می گذارند. جهت محكم شدن « كولته پوشك » با لچك بر روی سر، زنها ابتدا سر خود را با روسری كوچكی محكم می بندند سپس به نشانه سالخوردگی و مادر بزرگ بودن، روسری بزرگی را بر سر می كنند.
هر مادری بعد از اینكه دخترش به سن پختگی رسید و خانواده تشكیل داد، به این فكر می افتد كه به دخترش لچك بپوشاند. او در ابتدا برای به سر كردن لچك رضایت دخترش را می گیرد و بعد از آن شروع به دوختن لچك می كند. این كار بسیار پر مسئولیت است. وی ابتدا پارچه نازك و سفید رنگ مخصوص لچك به اندازه 5/1 متر ( در بعضی از مناطق 3 متر ) را تهیه می كند. سپس برای اینكه لچك زیبا و درخشنده شود، برای دوختن « كولته پوشك » پارچه مخملی به اندازه 5/0 متر نیز تهیه می كند. بعد از اینكه لچك و كولته پوشك دوخته شد، جهت محكم كردن آن بر روی سر، زیباترین روسری كوچك را انتخاب می كند. به هنگام انتخاب روسری بزرگ كه نشانه مادر بزرگی محسوب می شود، روسری زیبا و اگر در آن زمان دخترش یك خانم سالخورده باشد روسری ای را برای دخترش انتخاب می كند كه رنگ سفیدش بیشتر از رنگ های دیگر باشد. بعد از آماده شدن این امور، به تدارك جشن مشغول می شوند.
جشن لچك می تواند هم به شكلی جداگانه و همزمان با سایر مناسبات خانوادگی برگزار شود. این مناسبت ها می تواند نوه (دختر یا پسر)، جشن ختنه پسرش، جشن پایان خدمت نظام وظیفه پسر یا جشن ازدواج دختر و یا پسر باشد.
مادر همزمان می توانسته به چند دختر خود كه زمان لچك به سر نمودن آنها فرا رسیده است، لچك سر كند. همچنین وی می تواند لچك را در منزل دخترش بر سر وی كند و جشن لچك را همانجا برگزار نماید. اگر وی همزمان می خواسته به چند نفر از دختران خود لچك سر نماید، در این صورت جشن لچك را در منزل خود به طور گسترده برگزار می كرده است.
مادر، دختری را لچك بر سرش می گذارد و دیگر اعضای خانواده را از تصمیمی كه گرفته مطلع می نماید. بعد از مشورت خانوادگی و هماهنگی های لازم در مورد روز برگزاری جشن، تعداد مدعوین، غذایی كه باید پخته شود، نوازنده ای كه به جشن دعوت خواهد شد و سایر موارد مربوطه، تدارك برای برگزاری جشن آغاز می شود. تمامی اقوام، خویشان و همسایگان برای شركت در این جشن دعوت می شده اند. یك روز مانده به روز برگزاری جشن، نان فطیر پخته می شود و همسایگان نیز در این كار كمك می كنند. در روز برگزاری جشن، در خانه ای كه در آن جشن گرفته می شود از صبح زود دیگ ها را برپا نموده، فرش ها را پهن می كنند. برای جشن لچك غالبا « آق قویون » ( گوسفند سفید ) ذبح می شود. این نماد سعادتمندی است و نیز معنای آرزوی عمر طولانی ( تا سپیدی تمامی موهای سر ) را می دهد. پختن غذا این گونه است كه ابتدا شیر برنج یا آش رشته را آماده می كنند.
در جشن لچك بستگان نزدیك و غالبا نیز زنان حضور می یابند. مهمانان جشن لچك را تبریك می گویند. میزبان با بیان عبارت كه « نصیب شما هم شود ! » از مهمانان پذیرایی می كند. هر كدام از خانم هایی كه در جشن لچك شركت می كنند به زنی كه باید لچك به سر نماید،‌ كادویی را تقدیم می كنند. برای اینكه جشن توام با شادی و مسرت برگزار شود، مجریان هنرمند،‌ نوازندگان مشهور و آشپزهای ماهر دعوت می شوند.
جشن به دو قسمت تقسیم می شود. قسمت اول مربوط به مراسم لچك به سر كردن است. در این قسمت، چیزهایی كه مادر برای دخترش تهیه دیده است در حضور خانم ها از جمله بستگان، دوستان و همسایگان همراه با ترانه به دختر تقدیم می شود. ابتدا موهای زنی را كه قرار است لچك به سرش نمایند، با زیبایی شانه می كنند و گیسوهایش را می بافند و سپس در وسط اتاق فرش را پهن كرده و روی آن لحافی از جنس مخمل را می گسترانند. این كار به این نیت كه راه مادر بزرگی شایسته و نرم باشد، صورت می گیرد.
زن روی لحاف می ایستد و مادرش با شكوه و عظمت شروع به گذاشتن لچك بر روی سر دخترش می نماید. قبل از سر كردن لچك یكی از سالخورده ترین خانم از بستگان این خانواده در حضور جمع، سه بار رضایتش درباره لچك سر كردن را می پرسد، زنی كه لچك به سر می كند، قول می دهد كه شایسته این درجه بزرگ خواهد بود. مادر با حرف های ذیل شروع به لچك سر كردن می كند: « بسم ا... ، لچكی كه بر سر دخترم می گذارم، قبول باشد؛ پیشگاه خداوند و بنده خداوند شرمنده نباشد، آمین! » صورت زنی كه لچك سر می كند، باید به سمت قبله باشد. بعد از سر كردن لچك، روسری برزگی كه مادرش تهیه كرده، به وی پوشانده می شود.
بعد از مراسم، قسمت اصلی جشن شروع می شود كه توام با مزاح است و اشعار آمیخته با طنز و نیز ترانه ها خوانده می شود. در آخر هر بند ترانه ها یا اشعار خنده دار، نام یكی از حاضرین گفته می شود و زنی كه لچك به سر كرده، به نامبرده تعظیم و به نشانه احترام، سلام « مادر بزرگانه » به او می دهد. وی این سلام را به مادر، پدر، خواهران و برادران، بستگان و همسایگان نزدیك، دوستان، همكاران، آشپزها نیز می دهد. شخصی كه آن سلام را می پذیرد، هدیه خود را به زنی كه لچك به سر كرده، تقدیم می كند.
در آخر مراسم، در حق میزبان دعای خیر خوانده می شود : « بسم ا... ، خدایا به پیرمردها و پیر زنها گوهر ایمان و نیرو و توان، به جوانان دانایی و خردمندی و سلامتی بده! لچكی كه به سر كرده ای مبارك باشد و این گونه جشن ها نصیب همه ما شود! » . میزبان زحمات و هدایای مهمانان را در جشن های آنها جبران می كند.

منبع
ماهنامه قربان سلطان اجه تركمنستان، شماره 3 ، ترجمه گزل تاجیوا
به نقل از وبلاگ مجله ترکمنی میراث آنلاین