مرثیه خوانی مخصوص مجالس عزاداری است و در اصطلاح محلی به آن «تاوش» نیز می گویند. گرچه اشعار مربوط به مرثیه خوانی با حزن و اندوه همراه است، اما این نوع شعر ضمن داشتن ظرافت و جوهر شعری، از محتوای غنی برخوردار هستند. در این نوع اشعار که توسط زنان عزادار و سوگوار، بطور انفرادی و هم دسته جمعی خوانده می شود اغلب اشعار دوبیتی بکار می رود و پایان هر دو بیتی نیز به ای وای ختم شده و آخر سر نیز به گریه و شیون دسته جمعی منتهی می گردد.
با نگاهی به محتوای اشعار مرثیه خوانان بخوبی می توان دریافت که زن عزادار چه نسبتی با متوفی دارد و او چگونه و در چه سنی وفات یافته است. آرمینوس سیاح اروپایی که در قرن نوزدهم به آسیای میانه سفر کرده است در کتاب خود راجع به مرثیه خوانی زنان ترکمن مطالبی یاد می کند و اینطور می نویسد.
«زنها که در محوطه تنگ چادرها چهار زانو نشسته و خود را موظف می دانند بطور دسته جمعی فریادهای جگر خراش بکشند و اشک بریزند در عین حال از شانه کردن پشم و چرخاندن دوک نخ ریسی یا انجام دادن کارهای دیگر خانه دست بردار نیستند ... »
این مساله نقش، زنان ترکمن را در تولید و اقتصاد خانواده بخوبی نشان می دهد. بهرحال در مرثیه خوانی، زنان ترکمن احساسات درونی و قلبی خود را در قالب اشعاری ظریف و زیبا بیان می کنند و در تمام این اشعار نیز از اخلاق نیکو، مردم داری سخاوت و مردانگی و بطور کلی از خوبی های متوفی سخن به میان می آید و در آخر نیز آرزو می کنند که او با ایمان از دنیا رفته باشد و در آن دنیا بهشت نصیبش گردد.
در اینجا چند بیت از این اشعار با ترجمه نقل می گردد.

مادر در فراغ فرزندش
باشیما داغلار یقیلدی
ایچیما اودلار دو کولدی
آغزیمدان دیشم دو کولدی
دویدام بوی بوی

ترجمه
کوه ها بر سرم فرو ریخت
آتش به جانم افتاد
دندان از دهانم افتاد
ای وای فرزندم

خاله درباره خواهر زاده اش
گونگ آشاق قاشدی سیزه
یرآغزین آشدی سیزه
بره کلا آتانگیزه
دویدام بوی بوی

ترجمه
آسمان به زمین افتاد برایتان
زمین دهانش را باز کرده برایتان
آفرین به پدرتان (تحمل درد)
ای وای عزیزم

درباره زن هنرمند
اوچار قوشدان نسخه آلان
گوز نگه گل سالان
بیلمز لرینگ بلگی سی
بیلان لرینگ اولگه سی

ترجمه
کسیکه از پرندگان الهام می گرفت
به هر روزنه ای نقش گل می دوخت
راهنمای افراد ناوارد
الگوی هنرمندان بود.

یاشماقلی نینگ یاخشی سی
یونگسه لی نینگ یورگی سی
تیکان اویی قمشاماز
باغلان باغی قوشاماز

ترجمه
در حجاب از همه برتر
در سوزن دوزی از همه چالاک تر
آلاچیق که بپا می کند استوار
هر گره ای که می زند پایدار.

مادر درباره فرزندی که در غربت مرده
چیقان جان نگ گور مادیم
ساوان النگ توتمادیم
داشنگا ایچنگا گچمادیم
اوستنگا گل سچمادیم

ترجمه
لحظه جان دادنت را ندیدم
دستهای سرد شده ات را نگرفتم
به دور و برت پرسه نزدم
به رویت گل نپاشیدم

زن درباره مرد خانواده
یله یله باقان سینگ
یل قامچی نی قاقان سینگ
تویدان تویا گزانگ دا
توی بایراقنی آلان سینگ

ترجمه
به هر طرف، سمت باد
با اسب تیز پا تاخته ای
در سفر به عروسی ها
جایزه ای برده ای

مادر در فراغ جوان ازدواج نکرده
حوری غیزلار آلادنگ
حله دون لار گیادنگ
مونده دوران سورمادینگ
اونده گونلار گوره دنگ

ترجمه
حوریان نصیبت شوند
لباس های گرانقیمت بپوشی
در این دنیا روزگار خوش نداشتی
الهی در آن دنیا خوشبخت شوی

زن در فراغ شوهر
تایانینگا بارینچام
یانینگدان سر آلینچام
قرار ادمه رین اوینگده
طاقت توتمارین گونینگده

ترجمه
تا زمانیگه به تو نپیوندم
و با تو همراز نگردم
در خانه ات قرار نداشته
و بی تو طاقت نخواهم داشت

دوقان آیم باتدی
اوسان یلم یاتدی
آییم بولدا گیردی
داغیم دومان آلدی

ترجمه
ماه تابانم غروب کرد
باد وزانم آرام گرفت
ما هم داخل ابرها شد
گوه را ابر و مه فرا گرفت

اوجاق باشی اوغلان لی
ساچاق باشی گلین لی
دگسین ادر گلین لانگ
آیات اوغیر اوغلان لانگ

ترجمه
فرزندان به دور اجاق خانه
عروس ها به دور سفره های شادی
عروس ها در راهت صدقه خواهند داد
پسرها برایت فاتحه خواهند خواند.

منبع
کتاب زن ترکمن، موسی جرجانی