نهمین ماه از تقویم هجری قمری، ماه مبارک رمضان است. این ماه را عرب ها «شهر (ماه) الصیام» یا «شهر الرمضان»، ترک‌ها «اوروج» (یا احتمالاً «عروج») و ترکمن‌ها «اورازا» (احتمالاً تغییر یافته‌ی کلمه‌ی «روزه» است) و یا «رمضان» می‌نامند.
ترکمن‌ها به لحاظ کثرت آداب و رسوم در زندگی روزمره، دارای فرهنگی بسیار غنی هستند. این مردم به خاطر داشتن پیشینه‌ی فرهنگی بسیار قدیمی، تقریباً برای هر مناسبتی مراسم خاصی دارند. یکی از این مناسبت‌ها، ماه مبارک رمضان است. فرا رسیدن این ماه باعث خوشحالی هر فرد ترکمن می‌شود و به خاطر همین نیز سنت‌ها و مراسم ویژه‌ای نیز برای آن دارند که در این مقاله سعی شده است به ذکر هر کدام از آن‌ها پرداخته شود.
ماه مبارک رمضان در میان ترکمن‌ها از جایگاه والایی برخوردار است. در این ماه ترکمن ها، از مرد و زن تا پیر و جوان و نوجوانان، با شور و شوقی عجیب، غیر از برجای آوردن فرایض، در تمامی مراسمی که ویژه‌ی این ماه برگزار می‌شود، شرکت می‌کنند.
برای پی بردن به جایگاه والای این ماه در بین ترکمن‌ها، به بیتی از شاعر بزرگ و بنیان‌گذار ادبیات ترکمن یعنی مختومقلی فراغی اشاره می‌کنیم. این سخنور بزرگ ترکمن در یکی از شعرهای خود در باره‌ی جایگاه والای این ماه مبارک چنین نوشته است:
ییل نگ دؤرت پاصلیندا، اون ایکی آیدا
رمضان دیرلر آیینگ یاغشی سین

ترجمه:
از بین چهار فصل سال و دوازده ماه
رمضان می‌آید و آن بهترین ماه است.

سنت‌های استقبال از رمضان
ترکمن ها حداقل یک هفته قبل از حلول ماه مبارک رمضان‌، مقدمات ورود به این ماه پر فیض را فراهم می‌کنند؛ زنان بیشتر از روزهای معمول به نظافت خانه و حیاط منزل می‌پردازند و مردان نیز خواربار و ملزومات مورد نیاز این ماه را خریداری می‌کنند.
در بسیاری از مناطق ترکمن نشین، رسم است كه زنان و دختران تركمن آخرین جمعه‌ی قبل از حلول ماه رمضان، به شـکل دستـه جمعی، مسجـد محل خود را نـظافت می‌نمایند. برخی از خانواده‌ها نیز سجاده‌هایی از جنس قالیچه و نمد را که به آن «نمازلیق» می‌گویند، به مسجد محل خود اهداء می‌کنند.
رویت هلال ماه ‌رمضان (آی گؤرمك) نیز در میان تركمن‌ها با هیجان خاصی همراه است. تركمن ها عقیده دارند هركس زودتر از بقیه هلال ماه را ببیند، ثواب بیشتری می‌برد و حتی باعث افزایش بینایی می‌شود. به همین خاطر پیر و جوان سعی می‌کنند برای دیدن هلال ماه ـ که علامت حلول ماه مبارک است ـ به بالای ارتفاعات و پشت بام‌ها بروند تا زودتر از دیگران ببینند. عصر شب‌های آخر ماه شعبان، نگاه غالب مردم ترکمن به سمت مغرب آسمان است تا شاید هلال ماه را رؤیت کنند. فردی كه هلال ماه را می‌بیند، آیه شریفه ‪۱۸۹ سوره بقره را قرائت می‌كند و با خوشحالی و صدای بلند به دیگران اعلام می‌کند که ماه را رؤیت کرده است. رسم بر این است که هر فرد ترکمن، چه آن‌ها که در همان شب ماه را می‌بینند و چه آن‌ها که در شب های دیگر آن را رؤیت می‌کنند، به محض دیدن ماه ، دست خود را به سمت آن دراز می‌کنند و به پیشانی می‌سایند و این کار را سه بار تکرار می‌کنند و می‌گویند «گلجک ئیلا خدای یتیرسین!» (یعنی: خداوند دیدن این ماه را در سال آینده نیز قسمت ما نماید!)
یكی دیگر از سنت‌های حسنه‌ی ترکمن‌ها پیش از آغاز این ماه مبارک، مراسم آشتی‌‌كنان است. به این ترتیب که ریش سفیدان هر محله ـ که به آن ها «یاش اولی» می گویند ـ بنا به ابتکار خود ، آن‌ها را که در آن محله با هم کدورتی دارند، بدون اطلاع از همدیگر برای صرف چای به خانه‌اش دعوت می‌كند و آنها را آشتی می‌دهد.

برپایی نماز تراویح و ختم قرآن
در طول ماه مبارک رمضان ، مساجد ترکمن‌ها پر ازدحام است و حال و هوایی دیگر دارد. اگر در شب های ماه مبارک رمضان در مناطق ترکمن نشین باشی و از گلدسته‌های مساجد صدی اذان برای برپایی نماز عشاء را بشنوی، پیر و جوان و حتی کودکان را خواهی دید که با عرقچین‌های سفیدی که بر سر دارند، به سمت مساجد می‌روند. در شب‌های ماه مبارک رمضان، جمعیت عظیمی که اکثر آنها را جوانان و نوجوانان و حتی کودکان تشکیل می‌دهند برای برپایی نماز عشا و نماز «تراویح» که پس از آن به جماعت می‌خوانند ، به مساجد می‌آیند. در بیش‌تر مساجد، به خاطر کثرت نمازگزاران و کافی نبودن فضای صحن برخی از مساجد، نمازگزاران در حیاط و حتی بیرون از حیاط مساجد، نماز را برجای می‌آورند. «تراویح» نمازی 20 ركعتی است كه در قالب 10 نماز دو ركعتی، پس از اقامه نماز عشاء به جماعت خوانده می‌شود به این شکل كه امام جماعت پس از خواندن حمد در هر رکعت، یک سوره از سوره‌های كوتاه قرآن مجید را در این نماز قرائت می‌كند. نماز تراویح در تمامی مساجد منطقه‌ی ترکمن ‌نشین برپاست اما در برخی از مساجد نیز «نماز ختم» برپا می‌شود. به این ترتیب که در طول یک هفته، هر شب نمازگزاران در قالب همان نماز تراویح، به نماز می‌ایستند و امام جماعت در هر رکعت از نمازهای دو رکعتی ، به جای قرائت سوره‌های کوتاه پس از حمد، از نخستین سوره‌ی ابتدی قرآن آغاز می‌نماید و در هر رکعت بخشی از قرآن را از حفظ می‌خواند و در رکعت‌های بعدی ادامه‌ی آن را می‌خواند و به این ترتیب در طول یک هفته، قرآن را به جماعت و در قالب نماز تراویح ، ختم می‌کنند. هر چند این نمازهای 20 رکعتی (که در قالب نمازهای دو رکعتی برپا می‌شود) هر شب دو تا سه ساعت به طول می‌انجامد، اما ترکمن‌ها شرکت در آنها را از مستحبات مؤکد می‌دانند و گاه قبولی طاعات خود در این ماه را منوط به شرکت در آن نمازها می‌دانند.

آغیز آچار (افطار)
روزهای ماه مبارک، شادی و نشاط را مهمان چهره‌ها می‌کند. هر روز قبل از اذان افطار، کودکان هر محله در محل ورودی به مسجد محل خود تجمع می‌کنند و منتظر اعلام فرارسیدن وقت افطار می‌شوند و به محض اینکه موذن مسجد آن را اعلام می‌کند، به سوی منازل خود رفته و با صدای بلند فرارسیدن زمان افطار را به اطلاع دیگران می‌رسانند.
در بین ترکمن‌ها رسم بر این است که هر روز هر کدام از خانه‌های یک محله، غذایی درست می‌کنند و آن را به مسجد محله‌ی خود می‌فرستند تا نمازگزاران با آن افطار کنند.

قدر گیجه سی (شب قدر)
هرچند شب قدر دقیقاً مشخص نشده است ولی در بین تركمن ها از قدیم ‌الایام و با استناد به شواهدی که فقهای ترکمن بیان می‌کنند، این مراسم در شب بیست و هفتم ماه مبارك رمضان برگزار می‌شود. تركمن‌ها معتقدند كه در این شب، دو پیامبر الهی یعنی حضرت خضر و حضرت الیاس ظاهر می‌شوند و هركس با آنها برخورد كند، خوشبخت می‌شود.
در این شب، هر خانواده سفره‌ ی مخصوصی پهن کرده و بر آن آجیل، میوه، شیرینی و نوعی شیرینی خانگی به نام «بیشمه» و آرد گندم به نام «قاوورداق» و «تالخان» و سمبوسه‌ی گوشتی به نام «بؤرک» می‌گذارند. در روستاهای ترکمن نشین، جوانان در گروه‌های مختلف، هر کدام مبلغی پول هزینه می‌کنند و با آن آجیل و میوه و شیرینی می‌خرند و در خانه‌ای گرد هم می‌آیند و ضمن خوردن و آشامیدن، به دعا و نیایش می‌پردازند و نماز شب قدر را برپا می‌دارند. در این شب، بین این گروه‌ها حتی تعریف افسانه و حکایت‌های قدیمی و پرسیدن چیستان‌ها از همدیگر نیز مرسوم است. همچنین رسم بر این است که هیچ کدام از افراد گروه نباید تا اذان صبح بخوابند و اگر کسی بخوابد، دیگر اعضای گروه، برای مطایبه با وی ، او را با نخ و سوزن به نمد یا زیرانداز می‌دوزند و یا با انگشت، سیاهی دیگ را بر روی صورت وی می‌کشند (شاید به این معنی که خوابش رفته و فیض الهی شب قدر را از دست داده و به اصطلاح «روسیاه» شده). این مراسم شب نشینی تا اذان صبح ادامه می‌یابد و اعضای گروه، پس از خوردن سحری، برای روز بعد نیت روزه می‌کنند.
در این شب همچنین برخی از دختران جوان دسته‌جمعی در فضای باز، گرد هم می‌نشینند و تصنیفی بنام «لاله» را بصورت گروهی و با صدی بلند در دل شب می‌خوانند. نواختن «قوپوز» (زنبورک) توسط دختران نیز از دیگر مرسومات این شب است.
یکی دیگر از رسومات این شب، آن است که از طرف خانواده‌ی داماد برای نوعروس یا دختری كه تازه نامزد شده، هدیه‌ای برده می‌شود.

مراسم «یارمضان» و شکل برپایی آن در بین ترکمن‌های ایران و ترکمنستان
یكی دیگر از مراسم ماه رمضان در میان تركمن‌ها، مراسم «یارمضان» است. این مراسم در بین ترکمن‌های ایران، در شب چهاردهم ماه رمضان و در ترکمنستان یک روز پیش از حلول این ماه مبارک برگزار می‌شود.
در این قسمت، نگارنده بر آن است که ضمن توضیحی کوتاه در باره‌ی وضعیت برپایی مراسم دینی در ترکمنستان کنونی و شرح این مراسم و چگونگی اجری آن و تنوع در قرائت اشعار مربوط به این مراسم در بین ترکمن‌ها ـ به ویژه ترکمن‌های ایران و ترکمن‌های ترکمنستان ـ تفاوت‌های برپایی مراسم «یارمضان» در بین ترکمن‌های ایران و ترکمن‌های مقیم ترکمنستان را بیان نماید.
در ترکمنستان پیش از کسب استقلال ، مسلمانان ساکن در این کشور به شکل علنی قادر به انجام فرایض دینی ماه مبارک رمضان نبوده‌اند و می‌گویند همه‌ی اعمال و از جمله خواندن نماز تراویح در برخی از خانه‌ها و دور از چشم نیروهای امنیتی و نظامی صورت می‌گرفته و حتی صرف سحری و افطار نیز در خفی انجام می‌گرفته است. پس از کسب استقلال ، یکی از اقدامات مثبتی که رئیس جمهور سابق آن کشور مرحوم صفرمراد نیازوف انجام داده، آزادی انجام فرایض دینی و احیای سنت‌های حسنه‌ی قدمای ترکمن است. در سال‌های استقلال ، مساجد بسیار زیبا و مجللی در عشق آباد و سایر شهرهای آن کشور احداث شد به طوری که هم اکنون در شب‌های ماه مبارک رمضان، آن مساجد مملو از زنان و مردان مسلمان روزه دار و نمازگزار می‌شود که برای شرکت در نماز جماعت و نماز تراویح به آن جا می‌آیند.
گفتیم که یکی از اقدامات مثبت رئیس جمهور ترکمنستان پس از کسب استقلال، احیای سنت‌های حسنه‌ی قدمای ترکمن بوده است. یکی از آن سنن، برگزاری مراسم «یارمضان» است.
«یارمضان» را از این لحاظ که خاستگاه مردمی دارد و سینه به سینه از نسل‌های گذشته به نسل امروزین ترکمن‌ها رسیده، بایستی در ردیف ادبیات شفاهی که با ماه رمضان ارتباط مستقیم دارد، قرار دهیم.
ساكنان مناطق تركمن‌نشین كه به اجرای این مراسم سنتی دیرینه واقف هستند، همه ساله در این شب به انتظار رسیدن این گروه‌ها می‌نشینند تا پس از شنیدن اشعاری در وصف رسول اكرم (ص)، بركات ماه مبارك رمضان و دعا برای اهل خانه، هدایایی به آنان تقدیم كنند
ترکمن‌ها بر این عقیده‌اند که این مراسم باعث افزایش بركت در منزل و اعطای سلامتی اعضای خانواده می‌شود و بنا به اعتقاد ترکمن‌های ایران، برپایی آن به این معناست که خانواده‌ها بر تداوم امساک در مابقی ایام ماه مبارك رمضان همت گمارند.
این مراسم در بین ترکمن‌های ایران در شب چهاردم ماه مبارک رمضان به این صورت انجام می‌گیرد كه پس از اقامه‌ی نماز عشا و تراویح، دسته‌هایی در بیرون مسجد هر محله تشكیل می‌شود و این دسته‌ها از بین خود یك سرخوان و یك صندوق‌دار که به آن اصطلاحاً «اشک» (الاغ) می‌گویند، انتخاب می‌كنند.
سرخوان را معمولاً اعضای دسته انتخاب می‌کنند و معمولاً فردی انتخاب می‌شود که چهره‌ی موجهی نسبت به بقیه داشته باشد و صدای رسا و زیبایی نیز داشته باشد. در برخی از مناطق، طلاب حوزه‌های علمیه برای این انتخاب ارجحیت داده می‌شوند.
«یارمضان» در حقیقت واگویه‌های عامیانه‌‌ای است که به مناسبت ماه مبارک رمضان از سوی گروه‌های مذکور به زبان ترکمنی خوانده می‌شوند. به این ترتیب که جوانان ، نوجوانان و کودکان ترکمن دسته‌هایی را تشکیل می‌دهند و به در خانه‌های ترکمن رفته و مقابل آن تجمع می‌کنند. در بین ترکمن‌های ایران، سرخوان شروع به خواندن ابیاتی که غالباً در باره‌ی فضیلت ماه مبارک رمضان و دعا و نیایش در باره‌ی اهل آن خانه است، می‌کند. پس از پایان قرائت هر بند از آن اشعار توسط سرخوان ، دیگر اعضای گروه ، یک صدا «آلّاو» (که به نظر می‌رسد مخفف عبارت «الله هو» باشد) می گویند. البته در مراسمی که در ترکمنستان برگزار می شود ، معمولاً سرخوانی وجود ندارد و تمامی اعضای گروه، ابیات را با هم می‌خوانند و به جای عبارت «آلّاو» ، عبارت «یارمضان» را به کار می‌برند.
با عنایت به معانی ابیاتی که در این مراسم بیان می‌شود ـ و آن درباره‌ی فضیلت ماه مبارک رمضان و جملات دعایی در باره‌ی اهل آن خانه است ـ می توان این گونه استنباط کرد که عبارت «آلّاو» یا «یارمضان» که از سوی دیگر اعضای دسته در پایان هر بند به صورت همصدا بیان می‌شود، نوعی تأکید و یا به عبارت دیگر تأئید (و به تعبیری تکبیر) سخنانی است که سرخوان به نمایندگی از سوی آن‌ها قرائت می‌نماید.
در ترکمنستان، این مراسم در یک روز مانده به نخستین روز ماه مبارک رمضان و یا سومین روز از این ماه برگزار می‌شود و برگزاری آن را به معنی «استقبال از این ماه» و راه افتادن دسته‌ها را «جارچی حلول ماه مبارک رمضان» می‌دانند اما در بین ترکمن‌های ایران، این مراسم در پانزدهمین روز از ماه مبارک رمضان برگزار می‌شود و مراسم «یارمضان» را به معنی «یاری رمضان» (نیمه‌ی ماه رمضان) می‌دانند و بر این باورند که دسته‌ها به در خانه‌ها می‌روند و با خواندن فضیلت‌های این ماه و اعلام این که نیمی از ماه مبارک سپری شده، مردم را تشویق به ادامه‌ی امساک و روزه داری می‌نمایند.
پس از پایان یافتن مراسم، صاحب خانه انعامی به نماینده‌ی آن دسته می‌دهد. شکل انعام متفاوت است و بستگی به وضعیت مالی آن خانه دارد اما غالباً پول نقد، آرد، شیرینی، شکر و امثالهم است. به نظر نگارنده، دادن انعام از سوی هر خانه ـ که در ابیات سرخوان از آن به نام «یارمضان زکاتی» (زکات یارمضان) یاد می‌شود ـ شاید با واجب بودن پرداخت زکات فطر (فطریه) برای هر خانواده بی‌ربط نباشد. به عبارت دیگر، خانواده‌ها با دادن انعام به دسته‌ها، به نوعی فطریه را نیز پرداخت می‌کنند تا اگر به هر شکلی نتواند در پایان ماه مبارک آن را پرداخت نمایند، به لحاظ شرعی مشکلی نداشته باشند. البته همچنانکه متذکر شدیم، این نظر و برداشت نگارنده است و جنبه‌ی فقهی ندارد و علمای دین شاید نظری دیگر در باره‌ی این موضوع داشته باشند.
در پایان این مراسم كه معمولا تا پاسی از شب به طول می‌كشد، افراد گروه نذورات جمع آوری شده را بین خود و یا مستمندان تقسیم می‌كنند.
همچنانکه در بالا ذکر شد، شکل اجرا در بین تمامی مناطق ترکمن نشین یکسان است. مفهوم ابیاتی که از سوی سرخوان قرائت می‌شود نیز یکسان است اما آن ابیات در هر منطقه با هم متفاوت است. به طور مثال، در ترکمنستان ابیاتی که سرخوان دسته می‌خواند ، چنین است:
رمضان آیلاری گلرده گچر
بهیشت نگ ایشیگین بیر جومارت آچار
آتینی إیرلأپ ، مونرده قاچار
حق رسول ، امتیم ، یا یارمضان!

ترجمه
ماه رمضان می‌آید و می‌گذرد
تنها جوانمردان درب بهشت را گشوده خواهند یافت
رمضان سوار بر اسب ، خواهد تاخت
به حق رسول و امت رسول ، یایارمضان!

توینوگ نگیزدان آی گؤروندی
گؤونومیزه جای گؤروندی
دؤولت لی اؤی إیه سی
بیزه حاتم طای گؤروندی
حق رسول ، امتیم ، یا یا رمضان!

ترجمه
بر بالای این خانه ، ماه پرتوافشانی می‌کند
و این باعث خوشحالی و خرسندی است
صاحب این خانه‌ی سعادتمند
به چشمان ما همانند حاتم طایی دیده می‌شود
به حق رسول و امت رسول ، یا یا رمضان!

اورازانگ اوچونده گلدیک بیز سیزه
اونونگ زکاتینی برینگ سیز بیزه
کوی سویونگ ، کوچگار سویونگ
ثوغابی سیزه ،
حق رسول ، امتیم ، یا یارمضان!

ترجمه
سومین روز از رمضان به نزد شما آمده‌ایم
زکاتش را شما به ما بدهید
گوسفند قربانی کنید یا قوچ
ثوابش به شما می‌رسد
به حق رسول و امت رسول ، یایارمضان!

بای آقانینگ قیزی قاچدی
ینگّه لری دونون بیچدی
بیچیلن دونونگ یانی یوق
اورازانگ ثوغابی نینگ سانی یوق
حق رسول ، امتیم ، یا یارمضان!

ترجمه
دختر «بای آقا» (خان و مرد ثروتمند) فرار کرد
همراهانش برای او لباسی تهیه دیدند
لباسی که تهیه شده، کناره ندارد
ثواب رمضان بی حد و حصر است
به حق رسول و امت رسول ، یا یا رمضان!

شو گون آینگ اوچی بولار
آینگ آشاق گؤچی بولار
باغیت لی دا اؤی ایچی بولار
سویولجاق کوی یا گچی بولار
بایلار مالی سچیپ آلار
حق رسول ، امتیم ، یا یارمضان!

ترجمه
امروز سومین روز ماه است
و آن ، روزهی آغازین ماه است
سعادتمند آنست که خانواده‌ای داشته باشد
آنچه قربانی می شود ، گوسفند یا قوچ است
ثروتمندان بهترین دام را برمی‌گزینند
به حق رسول و امت رسول ، یا یا رمضان!

در برخی از این ابیات، به مضامینی برمی‌خوریم که سرخوان بنا به مقتضیات اهل آن خانه، می‌سراید. به طور مثال، در ابیات ذیل، سرخوان با توجه به اهمیت فرزند ذکور در بین ترکمن‌ها، به درگاه حق تعالی دعا می‌کند که به آن خانه فرزند پسر عطا نماید:
بهیشت ده بیر آقاچ گؤردوک پورلی ـ پوداغ لی
اوبانگیزدا بیر اؤی گؤردوک اوتلی ـ اوجاق لی
ایچین ده بیر آق زنان گؤردوک بأبک قوجاق لی
خدائیم سیزه بیر اوغول برسین زرین قوشاق لی
حق رسول ، امتیم ، یا یارمضان!

ترجمه
در بهشت درختی دیدیم پربار و پرثمر
در این روستا خانه‌ای دیدیم اجاقش روشن
در آن خانه ، زنی دیدیم سفید روی و طفلی قنداق پیچ به بغل
خدایمان به شما پسری با کمربندی زرین عطا نماید
به حق رسول و امت رسول ، یایارمضان!

رمضان‌دا بای آداملار کأن بولار
آغزی بیرلیکده بیر بیرینه دوغان بولار
تأزه دوغولان اوغلونگیز آراسین دا خان بولار
آباد ایل لر دوغان بولار، جان بولار
حق رسول ، امتیم ، یا یارمضان!

ترجمه
به برکت رمضان ، افراد ثروتمند در این ماه فزونی می‌یابد
آنها بی هیچ اختلافی برادر هم هستند
پسر شما که تازه به دنیا آمده ، خان آن‌ها خواهد بود
ایل آباد ، برادر و یک جان و یک تن خواهند بود
به حق رسول و امت رسول ، یایارمضان!

ماری نینگ یانداق نینگ کؤکی اوزین
تجن نگ قاوونی نینگ قاقی اوزین
خدائیم بیر اوغول برسین، آتجاق یایی نینگ اوکی اوزین
یارمضان!

ترجمه
خارهای روئیده در مرو ، ریشه‌ای دراز دارند
و خربزه‌های تجن برگهای پهن دارند.
خداوند پسری به شما عطا نماید ؛ پسری که تیری که در کمان دارد ، دراز باشد.

برخی از ابیاتی که در مراسم «یارمضان» خوانده می‌شود، ضمن بیان طبقات اجتماعی و انتقاد از صفات نکوهیده‌ای همچون خست و تنگ نظری، مردم را به بخشش مال و داشتن طبع بلند دعوت می‌کنند:
آیا آیا آز برنلر آزلیقین دان آئیا
کؤپ برنلر کؤپلیگین دن بائیا
برمه دیک لره قیل صراطینگ کؤپروسین دن تائیا
یارمضان

ترجمه
آن که کم می دهد ، از کم دادنش فقیرتر
و آن که زیاد می دهد ، از زیاد دادنش غنی تر می شود
و آن که هیچ نمی دهد ، از پل صراط که چون مو نازک است ، سقوط خواهد کرد.

بیزأ سیزی بای گؤردوک
توینوگ نگیزده آی گؤردوک
آز برسه نگیز آلجاق دأل
قولتوجاقیما سالجاق دأل
یارمضان!

ترجمه
ما شما را ثروتمند یافتیم.
بر روی سقف خانه‌ی شما کمانی دیدیم.
اگر کم بدهی ، نخواهم گرفت ؛
و آن را به زیر بغلم نخواهم گرفت.

شو اؤی بیر بای نگ اؤیی
هر گونده توتیار طویی
کأن پول برسین ، سونگرا سوئیت
بولسون قایماغی قویی
یارمضان!

ترجمه
این خانه ، خانه‌ی مردی ثروتمند است
که هر روز جشن می‌گیرد
خدا دارایی اش را زیاد کند و بعد شیر زیادی بدهد
شیری که خامه‌ی پرچرب داشته باشد

یا رمضان آیلاری
گلدی گچر بایلاری
آز برنینگ قیزی بولسون
کؤپ برنینگ اوغلی بولسون
یارمضان!

ترجمه
ماه رمضان
آمد ، اترق کرد و رفت.
هر کس بیشتر بدهد ، پسر دار شود ؛
و آن که کم می‌دهد ، دختر دار شود.

یوکاردا بیر مسجید بار قیرق درجه
ملالار خط یازار گوندیز ده – گیجه
مانگا بیر یاغلیق بر ، آی جانیم اجه
محمد امتیم دیر ، یارمضان!

ترجمه
در شرق مسجدی 40 درجه است
ملاها شبانه روز، نامه می‌نویسند
مادرجان! یک روسری به من بده
امت محمد است ، یا یارمضان!

کؤپ برنینگ اوغلی بولسون
آز برنینگ قیزی بولسون
زاد برمه دیک بوغولیپ اؤلسون
یارمضان!

ترجمه
آن که بیش تر می دهد ، پسر دار شود
آن که کم می دهد ، دختر دار شود
و آن که هیچ نمی‌دهد ، خفه شده ، بمیرد!

نگارنده در بررسی و پرس و جوهایی که بین تیره‌ها و طوایف مختلف ترکمن‌های ترکمنستان انجام داد، به این نتیجه رسیده‌است که غالب آن‌ها بر روی شاه بیت زیر از مراسم «یارمضان» اتفاق نظر دارند:
یوکاردا بیر آی بار
اوجی قیزیل یای بار
پیغمبرینگ ساچاقیندا
بیزه قویلان پای بار
بیزأ سیزی بای گؤردوک
قاپی نگیزدا آی گؤردوک
کؤپ برنینگ اوغلی بولسون
آز برنینگ قیزی بولسون

ترجمه
در بالا (در جنوب) هلال ماه است.
تیری هست با نوکی سرخ.
در سفره‌ی پیغامبر ،
سهمی هست که برای ما کنار گذاشته شده.
ما شما را ثروتمند یافتیم.
بر درب خانه‌ی شما ماه را دیدیم.
هر کس بیشتر بدهد، پسر دار شود ؛
و آن که کم می‌دهد ، دختر دار شود.

در زیر، مصاریع شبیه به بند بالا که تنها در چند مصرع اختلاف دارند و در برخی از مناطق ترکمنستان خوانده می‌شود ، ذکر می‌گردد:
یوکاردا بیر آی بار
اوجی قیزیل یای بار
پیغمبرینگ ساچاقیندا
بیزه قویلان پای بار
قاراجا چاتمانگ اؤی بولسون
قاپی نگیزدا طوی بولسون
آز برنینگ قیزی بولسون
کؤپ برنینگ اوغلی بولسون
بیزأ سیزی بای گؤردوک
توینوگ نگیزده یای گؤردوک
آرمیا گیدن اوغلونگیز
دولانیپ گلسین دایزا

ترجمه
در بالا (در شرق) هلال ماه است.
تیری هست با نوکی سرخ.
در سفره‌ی پیغامبر
سهمی هست که برای ما کنار گذاشته شده.
آلاچیق تو (سیاه چادر تو)، خانه‌ای شود.
جلوی درب خانه‌ات ، عروسی برپا شود.
هر کس بیشتر بدهد، پسر دار شود؛
و آن که کم می دهد، دختر دار شود.
ما شما را ثروتمند یافتیم.
بر روی سقف خانه‌ی شما کمانی دیدیم.
پسرتان که به سربازی رفته
به سلامت برگردد ای خاله!

یوکاردا بیر آی بار
اوجی قیزیل یای بار
پیغمبرینگ ساچاقیندا
بیزه قویلان پای بار
بیزأ سیزی بای گؤردوک
توینوگ نگیزده آی گؤردوک
آلتین بیلن آپاردیق
کوموش بیلن قوپاردیق
یارمضان

ترجمه
در بالا (در جنوب) هلال ماه است.
تیری هست با نوکی سرخ.
در سفره‌ی پیغامبر ،
سهمی هست که برای ما کنار گذاشته شده.
ما شما را ثروتمند یافتیم.
بر روی سقف خانه‌ی شما کمانی دیدیم.
آن را طلا اندود کردیم
و با نقره از جا کندیم

همچنانکه گفته شد ، ابیات مراسم «یارمضان» در بین ترکمن‌های ایران هر چند به لحاظ مضامین با آنچه در ترکمنستان خوانده می‌شود ، تفاوت چندانی ندارد، اما به لحاظ انتخاب جملات و آهنگ بیان از سوی سرخوان و نیز عبارت تأئید که یکصدا از سوی اعضای گروه گفته می‌شود ، متفاوت است. در زیر برخی از این ابیات را که در بین ترکمن‌های ایران رواج دارد ، ذکر می‌کنیم:
السلام علیکم یاتان کیشی‌لر
کرپیگین کرپیگه قاتان کیشی‌لر
نماز اوکاپ روزه توتان کیشی‌لر
محمد امتینا یا یارمضان!

ترجمه
السلام علیکم آن‌ها که خواب هستید
ای آن‌ها که مژه‌هایتان بر روی هم افتاده
ای آن ها که نماز بر پا می‌دارید و امساک می‌کنید
بر امت محمد یا یارمضان!

کؤپ برنلر ، کؤپلیگین دن بایی یار
آز برنلر، آل هوا دا قائیار
برمه دیک‌لر شول صراط دا تائیار
محمد امتینا یا یارمضان!

ترجمه
آن‌ها که بخشش زیادی می‌کنند ، به برکت آن بخشش، دارایی‌هاشان فزونی می‌یابد
آن‌ها که کمتر بخشش می‌کنند ، بین زمین و آسمان معلق می‌مانند
و آن‌ها که هیچ نمی‌دهند، در همان پل صراط خواهند لغزید.
بر امت محمد یا یارمضان!

یوکاردا بیر توت بار، کؤکی اوزین
آشاقدا بیر قاوون بار، کاکی اوزین
خدائیم بیر اوغول برسین یاشی اوزین
محمد امتینا یا یارمضان!

ترجمه
در شرق درخت توتی هست با ریشه‌ای عمیق
در غرب خربزه‌ای هست با برگ‌های پهن
خداوند فرزندی به شما عطا کند با عمری طولانی
بر امت محمد یا یارمضان!

یارمضان آیدا ، آیدا گلدیک سیزه
یارمضان زکاتینی برینگ بیزه
کوی برینگ ، قوچ برینگ خایری سیزه
محمد امتینا یا یارمضان!

ترجمه
«یارمضان» گویان به خانه‌ی شما آمده‌ایم ؛
زکات «یارمضان» را به ما بدهید.
گوسفند بدهید یا قوچ ؛ خیر و ثوابش برای شماست ؛
بر امت محمد یا یارمضان!

رمضان آیلاری گلرده گچر
آینگ اون دوردینه یالقیمین ساچار
آطینی ایرلأپ مونرده قاچار
محمد امتینا یا یارمضان!

ترجمه
ماه های رمضان می‌آیند و می‌روند
این ماه در شب چهارده نورافشانی می‌کند
و اسبش را زین کرده ، خواهد تاخت
بر امت محمد یا یارمضان!

الوداع والفراق یا شهر رمضان (روزه ی پایانی ماه مبارک رمضان)
در شب‌های آخر ماه مبارك در مساجد ترکمن‌ها آوای حزن‌انگیز «الوداع و الفراق یا شهر رمضان» طنین می‌اندازد و روزه‌داران ترکمن، محزون از ایام رو به پایان ماه میهانی خدا، دست به دعا و نیایش برای قبولی طاعات و عبادات برمی‌دارند.
علمای ترکمن بر این عقیده‌اند که بر اساس حدیثی از رسول اكرم (ص)، هركس با آغاز ماه مبارك رمضان خوشحال و با اتمام آن محزون و غمگین شود، بهشت براو واجب می‌شود و بر اساس این باور است كه در شبهای پایانی ماه مبارك رمضان، ندای غم‌انگیز وداع با این ماه عزیز سرداده می‌شود.

باش پیطره (پرداخت فطریه)
پرداخت فطریه از دیگر مراسم مذهبی است كه معمولا در چند روز آخر ماه رمضان و تا قبل از نماز عید انجام می‌شود.
بنا به اعتقاد علمای ترکمن، پرداخت فطریه با آغاز ماه مبارك رمضان جایز است و وقت واجب برای پرداخت آن، تا قبل از ادای نماز عید فطر است. پرداخت فطریه ‌اهمیت خاصی در بین تركمن‌ها دارد. علمای ترکمن برای هر عضوی از خانواده، مبلغی را تعیین می‌کنند و هر خانواده محاسبه نموده و آن مبلغ را به مسكینان و افراد نیازمند می‌رسانند.
در فقه اهل سنت، پرداخت فطریه واجب است و به گفته‌‌ی علما، معمولا مقدار معینی از قوت غالب مردم هر منطقه مبنای پرداخت آن است. بر همین اساس، در بین تركمن‌ها مبنای پرداخت فطریه غالباً گندم است كه مبلغ ریالی آن از سوی علما تعیین و اعلام می‌شود.

رویت هلال ماه شوال و مقدمات برگزاری عیدفطر
در روزهای پایانی ماه مبارک رمضان نیز درست همانند روزهای آغازین، مردم تلاش می‌کنند زودتر از دیگران هلال ماه شوال را رؤیت نمایند.
تركمن‌ها در چند روز آخر ماه مبارك رمضان، با انجام خانه تكانی و خرید لباس نو به استقبال عید فطر می‌روند. خرید لباس نو و تهیه انواع شیرینی‌های خانگی و انجام خرید برای سفره‌ی عید از جمله کارهایی است که هر خانواده‌ی ترکمن انجام می‌دهند.
با اعلام رویت هلال ماه شوال، این موضوع در روستاها از طریق پیک‌های موتوری و ماشین به دیگر روستاها اطلاع داده می‌شود و در شهرها نیز از طریق بلندگوی مساجد به اطلاع عموم می‌رسد و اعضای خانواده‌ها و عموم مردم در برخورد با یكدیگر، عید را به همدیگر تبریک گفته و آرزوی رسیدن به مهمانی خدا در سال آینده را برای یكدیگر می‌كنند.

اورازا بایرامی (عید فطر)
آخرین مراسم ماه مبارک رمضان در میان ترکمن‌ها مراسم عید فطر است که به عنوان یکی از اعیاد بزرگ جشن گرفته می‌شود.
صبح اول وقت، مردها، جوانان و نوجوانان ترکمن با پوشیدن بهترین لباس، سواره و پیاده به سمت عیدگاه می‌روند تا ضمن گوش سپردن به مواعظ علما و بهره‌مندی از ارشادات دینی، نماز عید فطر را برجای ‌آورند. آنها فطریه را نیز به مستمندان می‌دهند. پس از پایان یافتن نماز، همگی به سمت ردیف‌های جلو هجوم می‌آورند تا ضمن دست دادن به امام جماعت و دیگر روحانی‌ها، عید را به آنها تبریک بگویند. در این مواقع، صفی طولانی ایجاد می‌شود و همگی صبر می‌کنند تا نوبت به آنها برسد. ترکمن‌ها عقیده دارند که دست دادن به روحانی‌ها در عیدگاه، باعث قبولی بیشتر طاعات می‌شود.
پس از آن، همگی به خانه‌های خود باز می‌گردند و آماده می‌شوند تا دید و بازدید عید را انجام داده و به خانه‌های همسایگان و آشنایان بروند. آن روز هر خانه سفره‌ی رنگین پهن می‌کند و آن را تا آخر شب جمع نمی کند. دراین روز بزرگترها به بچه‌ها عیدی می‌دهند.

یوسف قوجق
برگرفته از فصلنامه یاپراق