دایره المعارف ترکمن
پرببینده ترین مقالات ترکمن آدلری
ورود کاربر
|
مراسم عزا و سوگواری در بین ترکمن ها
نوشته شده توسط MatinGHezeljeh در تاریخ ۱۳۸۷/۹/۸ (10656 بار خوانده شده)
در اين دنياي ماشينی ، شايد خيلی از نسل جديد ترکمن ها هم ندانند که آداب و رسوم عزا چگونه است و در زمان فوت کسی، چگونه بايد در مراسم فاتحه خوانی متوفی شرکت کرد و اصولاً در اين گونه مراسم چه بايد کرد و چه عباراتی را بايد گفت. بر همين اساس ، نگارنده در اين مختصر قصد دارد ضمن اشاره به برخی از آداب مرسوم در بين ترکمن ها به هنگام عزا، جملات و اصطلاحاتی را برشمارد که معمولاً در اين گونه مراسم بيان می شود.
ترکمن ها، خبر درگذشت يک فرد را بسيار محترمانه به يکديگر می رسانند. به طور مثال، هيچ گاه جمله ی «فلانی اؤلدی» (فلانی مُرد) را به کار نمی برد و آن را جمله ای غير مؤدبانه و ناشيانه می دانند و به جای آن، عامه مردم غالباً می گويند: «فلانی آيريلدی» (يعنی: فلانی درگذشت)، «فلانی يوغالدی» (يعنی: فلانی غايب شد) و يا «فلانی دونيأدن اؤتدی» (يعنی: فلانی از دنيا رفت). البته عباراتی نيز وجود دارند که بيشتر در بين خواص کاربرد دارند و غالب اين جملات، دارای ايهام و کنايه است، نظير «فلانی يوردونی تأزه لدی» (يعنی: فلانی محل سکونتش را عوض کرد»)، «فلانی آماناتينی تاپشيردی» (يعنی: فلانی امانتش را تحويل داد)، «فلانی إيه سينه قووشدی» (يعنی: فلانی به صاحبش واصل شد)، «حقينگ رحمتينه قووشدی» (يعنی: به رحمت حق رسيد)، «إيه سينه قووشدی» (يعنی: به صاحبش بازگشت»، « باقيته گؤچدی» (يعنی: به سرای باقی کوچ کرد) و يا «فلانی حق جائينا گيتدی» (يعنی: فلانی به خانه ی حق رفت). ترکمن ها هيچ گاه پشت سر فرد متوفی غيبت نمی کنند و اين امر را گناهی بزرگ می دانند. از نياکان ترکمن به آن ها توصيه شده است که پس از فوت شخص ، حتی دشمن وی نيز نبايد بدی های او را بگويد و شايسته آن است که در باره ی کارهای خوب آن فرد و صفات مثبت مرحوم صحبت شود. در برخی از مناطق ترکمنستان رسم بر اين است که در داخل کفش نمازگزاران نماز ميت، پولی می گذارند. مراسم تدفين بين ترکمن ها در سکوت کامل انجام می شود. پس از پايان يافتن مراسم دفن - که آن نيز رسوماتی دارد که در اين مقاله از ذکر آن صرف نظر کرده ايم ـ فاتحه خوانده می شود که در ترکمنی به آن «آيات اوکاماق» می گويند. پس از آن، يکی از نزديکان متوفی رو به حضار کرده و با ذکر نام وصی، اعلام می کند که هر کس بدهی و يا طلبی از متوفی دارد، به وصی مراجعه نمايد. همچنين رسم است که پس از خواندن نماز ميت و خاکسپاری، پيشنماز با صدای بلند رو به حضار می کند و با ذکر نام متوفی، می پرسد: «فلانی نأهيلی آدام دی؟» (يعنی: فلانی چگونه آدمی بود؟) و همه ی حضار می گويند: «اونگات - قووی آدام دی» (يعنی: آدم خوبی بود) اين سؤال و جواب سه بار تکرار می شود. بين ترکمن ها رسم بر اين است که بيل و ديگر ابزاری که برای کندن قبر و خاکسپاری از آن ها استفاده شده، به درازا روی زمين نمی اندازند، بلکه پس از آمدن به منزل متوفی، آن ها را به شکل عمود، بر ديوار خانه تکيه می دهند. معمولاً در بين ترکمن ها سوم، هفتم، چهلم، صدم و سال متوفی را می گيرند و اين روزها را به ترتيب «اوچی»، «يدی سی»، «قيرقی»، «يوزی» و «ييلی» می نامند. در اين روزها، مراسمی گرفته می شود و نذری داده می شود که به آن «صدقه» می گويند. اين ايام را ترکمن ها «مرحومينگ بِللی گونلری» (يعنی: ايام مشخص مرحوم) نام داده اند. ترکمن ها وقتی سواره يا پياده از کنار گورستان می گذرند، رسم است که در همان وضعيتِ گذر، فاتحه ای بخوانند و دست به صورت خود بکشند. اين رسم به قدری رسمی مؤکد است که حتی آنها که خواندن فاتحه را نمی دانند، به نيت قلبی، به هنگام گذر از کنار گورستان، دست به صورت خود می کشند و از خداوند، طلب رحمت و آمرزش می کنند. اين رسم بين ترکمن های ايران و ترکمنستان رسمی مرسوم است. در اين حالت، آن که پشت فرمان خودرو نشسته، حتماً راديو و يا دستگاه ضبط خود را خاموش و يا صدای آن را به حداقل می رساند. يکی ديگر از رسومات بين ترکمن ها، گذاشتن کلاه و يا عرق چين بر سر، به هنگام شرکت در مراسم فاتحه خوانی و عزا - که ترکمن ها به آن «ياس» می گويند - است. در بين ترکمن های ايران، فقط صاحب عزا و نزديکان متوفی کلاه يا عرق چين بر سر می کنند و بر شرکت کنندگان در مراسم عزا، فاتحه خوانی يا خاکسپاری، اين پوشش سر الزامی نيست و عيب نمی دانند اما در ترکمنستان، رسم بر اين است که شرکت کنندگان در اين گونه مراسم نيز همچون صاحب عزا، کلاه می پوشند و آن را احترام به صاحب عزا می دانند. فرقی هم ندارد که اين مراسم در چه فصلی از سال باشد؛ در ترکمنستان وقتی در بين ترکمن ها فردی فوت می کند، شرکت کنندگان در مراسم، الزاماً کلاه به سر می کنند و غالباً نيز کلاه های خز دار بر سر می کنند. اين رسم بين ترکمن های ترکمنستان رسمی موکد است و بر متخلفين از اين قاعده، عيب می شمارند. پوشيدن لباس سياه در اين گونه مراسم، چه از سوی صاحب عزا و چه شرکت کنندگان در اين گونه مراسم، مرسوم نيست اما پوشيدن آن را عيب نمی دانند. شرکت در مراسم فاتحه خوانی نيز با رسوماتی همراه است. امروزه در بين ترکمن ها غالباً رسم بر اين است که در کنار خانه متوفی، چادری برپا می کنند. (در شهرها ، برپايی چادر شايد به خاطر عدم وجود فضای کافی برای برگزاری اين مراسم، مرسوم شده باشد. چون تا چندی پيش ، در روستاها برپايی چادر مرسوم نبود اما در حال حاضر، برپا شدن چادر در کنار هر خانه ای، يکی از نشانه های عزا محسوب می شود.) در چادر، ريش سفيدان محل و افراد مسن اقوام متوفی می نشينند و يکی از قاريان قرآن در صدر مجلس و کنار نزديکترين فرد به متوفی می نشيند. رسم بر اين است که هر گاه فرد (يا افراد) شرکت کننده برای عرض تسليت وارد چادر می شود، بی آنکه با کسی دست بدهد، بنشيند و همان موقع نيز قاری از حفظ، شروع به خواندن آياتی از قرآن می کند. پس از آن، همان فرد شرکت کننده در عزا با اشاره ی سر به سمت صاحب عزا، با وی احوال پرسی نموده و تسليت می گويد و بعد، همان فرد با نگاه به تک تک ديگر حاضرين در چادر، با آنها نيز احوال پرسی می نمايد. صرف چای و پذيرايی مختصر صورت می گيرد. تا چندی پيش معمولاً رسم بر اين بوده که شوربايی تهيه می شده (در ترکمنستان پخت اين غذا هنوز هم معمول است) ولی هم اکنون در اين گونه مراسم برنج با خورشت می پزند و رسم است که - مخصوصاً در ايام اول فوت - اشخاصی که برای عرض تسليت می آيند، يکی دو لقمه بيشتر نخورند. رسم بر اين است که وقتی کسی می خواهد چادر را ترک نمايد، از صاحب عزا رخصت می طلبد و با موافقت وی، قاری بار ديگر آياتی از قرآن را می خواند و به اين ترتيب، فرد بار ديگر طلب آمرزش نموده و بی آنکه به کسی دست بدهد، بلند شده و از چادر بيرون می رود. سنت دست ندادن به صاحب عزا ، معمولاً تا سوم يا هفتمين روز فوت متوفی ادامه دارد. صاحب عزا و نزديکان و حتی همسايگان متوفی، حداقل تا مراسم چهلم متوفی، هيچ سازی و يا آهنگی را گوش نمی دهند و جشن عروسی بر پا نمی کنند. صاحبين عزا و نزديکان متوفی ، تا روز چهلم ، ريش و سبيل خود را نيز نمی تراشند. تا سوم متوفی، رسم است که در آن خانه غذايی پخته نشود و در اين مدت، همسايگان متوفی برای بازماندگان و صاحب عزا ، غذا درست می کنند. وقتی فردی فوت می کند ، آشنايان دور و نزديک برای شرکت در مراسم تدفين، سوم، هفتم و غيره ، به خانه متوفی می آيند. از ديرباز رسم بر اين بوده و هست که زنان با در دست داشتن بقچه ای متشکل از سه عدد نان، به خانه ی صاحب عزا می آيند. (اصولاً انتخاب شمارگان فرد برای اين گونه مراسم، نشانه ای از کم بودن فرد از ميان جمع است) زنان صاحب عزا نيز يکی از آن سه نان را برمی دارند و آن بقچه را با دو نان برمی گردانند. (شايد به اين مفهوم که آرزو می کنند در خانه ی آورنده ی بقچه، شادی باشد. انتخاب شمارگان زوج را می توان نشان سعد و شادی دانست) دعاها و اصطلاحات مربوط به عرض تسليت: پرکاربردترين عبارات دعايی برای عرض تسليت به صاحب عزا در بين ترکمن ها، چنين است: ـ الله رحمت اتسين (خدا رحمت کند) ـ ايمانلی بولسون (ايمان بدرقه ی راهش باد) ـ ايمانی همرا بولسون (ايمان بدرقه ی راهش باد) ـ روحی شاد بولسون (روحش شاد باشد) ـ جايی جنت بولسون (جايگاهش در جنت باشد) ـ جايی جنت دن بولسون (جايگاهش در جنت باشد) ـ جايی بهيشت دن بولسون (جايگاهش در جنت باشد) ـ الله قلب نگيزا گينگ ليک برسين (خدا سعه صدر به شما بدهد) ـ ايزی ياراسين (بازماندگانش افرادی قابل، بار بيايند) البته کاربرد برخی از اين عبارات، بسته به سن متوفی، اندکی متفاوت است. اگر متوفی کودک و خردسال باشد، غير از برخی عبارات عمومی فوق الذکر ، غالباً اين عبارات را نيز می گويند: ـ عوض اوغلونی برسين (يعنی: عوضش پسری بدهد) ـ قالانلارينگ جانی ساغ بولسون (يعنی: ديگر فرزندانت سلامت باشند) ـ قالانلارا اوزاق عمر برسين (يعنی: خداوند به ديگر فرزندانت عمر طولانی بدهد) ـ اميددا بولونگ (يعنی: اميدوار باشيد) در مکاتبات (رسمی و غير رسمی) برای عرض تسليت به صاحب عزا، اين عبارات دعايی - بسته به سطح جايگاه اجتماعی فرد متوفی - اندکی شکل اديبانه به خود می گيرند. غالب اين عبارات و اصطلاحات دعايی چنين است: ـ جايی جنت دن، اورنی اوچماخ دان بولسون (جايش در جنت و جايگاهش در بهشت باشد) ـ جنّت دن جايی، اوچماخ دان پايی بولسون (جايش در جنت و جايگاهش در بهشت باشد) ـ بييک الله تعالی، ايمان بايليقينی برسين (خداوند متعال غنای ايمان به او عطا نمايد) ـ ياتان يری ياغتی بولسون (آرامگاهش نورانی باشد) ـ ايمانی همرا، جايی جنت بولسون (ايمان بدرقه ی راهش و جايگاهش در جنت باشد) ـ او دونيأسی آمان بولسون (آن دنيايش ـ آخرتش ـ ايمن باشد) ـ بييک الله ، مرحوما رحمت نورونی إچيلسين (خداوند بزرگ برای آن مرحوم ، نور رحمتش را بگستراند) ـ چونگّور قينانچ بيلديريأرين (تأسف عميقم را ابراز می دارم) ـ آغير حسرتی (آغير ييتگی نی) يِنگيپ گچمک ده ، سيزه صبر ـ طاقت لی ليق و مردليک ديله يأرين (برای شما در سپری نمودن اين غم سنگين ـ اين ضايعه ی سنگين ـ بردباری و مردانگی مسئلت می نمايم) ـ عوضينی دولوپ بولماجاق بو آغير ييتگی ده ، سيزه صیر، طاقت لی ليق و مردليک ديله يأرين (برای شما در اين ضايعه ی سنگين ، بردباری و مردانگی مسئلت می نمايم) ـ آراميزدان باقيّته گؤچ إدنه، ايمان بايليقينی ديله يأرين (برای آن سفر کرده که از ميان ما رفته، غنای ايمان مسئلت می نمايم) منابع: 1- ديوان كامل مختومقلي فراغي/به كوشش مراد دوردي قاضي؛ تصحيح و ويرايش محمود عطاگزلي. مشهد: گلنشر، 1382 (چاپ دوم) 2- ترکمنينگ قاديم دان گليأن ملی دينی عادات لاری (آداب قديمی دينی و ملی ترکمن ها) ؛ تهيه شده از سوی اداره ی مفتی گری ترکمنستان ؛ عشق آباد / اداره انتشارات دولتی ترکمنستان – سال 2006 ؛ 255 ص. 3- فرهنگ تلميحات ؛ دکتر سيروس شميسا ؛ تهران / انتشارات فردوسی / سال 1369 4- يادداشت های پراکنده ی نگارنده فصلنامه ياپراق / سال دهم / شماره 38/ تابستان 1386 يوسف قوجق
|
ADS
فرهنگ لغت ترکمن سؤزلوک سایت فرهنگ لغت ترکمن سؤزلوک فعالیت خود را آغاز نمود. این سایت یکی از سایت های زیر مجموعه بایراق می باشد که با تلاش دوستان تصمیم به ایجاد فرهنگ لغت ترکمنی به فارسی و بالعکس گرفتیم که در حال تکمیل شدن می باشد. جدیدترین فایل ها
بهترین دریافتها
|