نام این شهرستان كه بعد از گرگان مهمترین شهر استان محسوب می شود از نام گنبد قابوس بن وشمگیر گرفته شده است كه مقبره وی نیز در شمال شهر قرار دارد.
گنبد یا گنبد کاووس یا گنبد قابوس که پیشتر جرجان یا گرگان خوانده می‌شد. گرگان (نام سابق گنبد کاووس) نام شهر و شهرستان و نیز نام سرزمینی باستانی در جنوب شرقی دریای خزر است. در زبان باستانی آن را گورگان و ورکان و در زبان یونانی هیرکان یا هیرکانیا و در زبان عربی جرجان می‌گفتند. شهر و شهرستانی که امروز گرگان خوانده می‌شود تا سال ۱۳۱۶ شمسی موسوم به استرآباد بود، و کل منطقه گرگان قدیم، در تقسیمات کشوری امروز، استان گلستان نام دارد.
سال تاسیس این شهرستان به سال 1313 شمسی می باشد و در فاصله 516 کیلومتری از پایتخت و 99 کیلومتر از مرکز استان است. مساحت این شهرستان حدود 5071 كیلومتر مربع و جمعیت آن بالغ بر 300000 نفر است و خود شهر گنبد کاووس جمعیتی بالغ بر 135000 نفر دارد. که از قومیت های گوناگون در آن ساکن هستند و بیشترین جمعیت آن ترکمن هستند.

شهرستان گنبد كاووس را می توان كرسی مطالعات باستان شناسی استان دانست و پروژه های شهر قدیم جرجان و دیوار گرگان همه ساله در این شهرستان صورت می پذیرد.
کاوشهای باستان‌شناسی پیشینه تمدن این منطقه را ۵ تا ۶ هزار سال اعلام کرده‌اند. با این تمدن کهن، تاریخی پرفراز و نشیب، آثار و بقایای باستانی فراوان و با دانشمندانی نامدار و اقوامی مقتدر و نجیب، گرگان (گنبد کاووس) جایگاهی رفیع و سهمی ارزشمند در تاریخ و تمدن باشکوه ایران دارد. با ورود اسلام و در سده‌های آغازین آن ایالت گرگان جایگاه ارزشمندی در شکوفایی فرهنگ و تمدن اسلامی داشت. شهرهای جرجان و استراباد از این ایالت مهد دانشمندان بزرگ آن دوران بود. عنصرالمعالی کیکاوس (از آخرین امیران آل زیار و نگارنده کتاب گرانقدر قابوس‌نامه) و عبدالقاهر جرجانی (صاحب تألیفات گرانبها در صرف و نحو و معانی و بیان عربی) در تحول ادبیات فارسی و عربی نقش مهمی داشتند. قابوسنامه را، همچنین، مجموعه تمدن اسلام پیش از مغول نام نهاده‌اند.

این شهرستان با مختصات جغرافیایی طول 55 درجه و 10 دقیقه و عرض 37 درجه و 15 دقیقه و اختلاف ساعت آن با تهران 14 دقیقه و 3 ثانیه، دارای دو بخش مرکزى و داشلى‌برون است. بخش مرکزى چهار دهستان آق‌آباد، باغلى‌ماراما، فجر و سلطان‌على را در بر مى‌گیرد و بخش داشلى‌برون شامل دو دهستان اترک و کرند است. گنبدکاووس و اینچه‌برون دو شهر مهم و روستاهاى آق‌آباد، باغلى‌مارمارا، فجرسلطان‌على، داشلى‌برون و کرند، از روستاهاى مهم این شهرستان هستند.
شهر گنبد کاووس با داشتن شبکه معابر شطرنجی در شبکه دسترسی یکی از بهترین طراحی های شهر سازی را داشته و از وسعت و عرض معابر و میادین بسیار مناسب برخوردار است.

مهمترین مرکز گردشگری و باستانی این شهرستان عبارتند از: تالابهای بین الملی آلماگل و آجی گل و آلا گل، بازارچه مرزی اینچه برون، یاریم تپه، گبری قلعه، پالاس، غاردام، برج قابوس، شهر باستانی جرجان، امامزاده یحیی بن زید و بقعه دانشمند می توان کرسی مطالعات باستان شناسی استان دانست و پژوهش های شهر قدیم جرجان و دیوار دفاعی گرگان همه ساله در این شهرستان صورت می پذیرد. عنوان تركمنی و اصلی دیوار گرگان، قزل آلان «مار سرخ» یا «تپه سرخ» است. بدلیل مدفون شدن غالب بخش های آن در زیر خاك و مشابهت آن به تپه می باشد. (آلانگ در زبان تركمنی یعنی جای بلند و مرتفع)
برج قابوس یکی از بی نظیرترین یادمان های برجسته معماری ایران در دوره اسلامی است. این برج بر روی تپه ای به بلندی 17 متر قرار گرفته است و به سال 397 ه.ق به عنوان یادمان شمس المعالی قابوس بن وشمگیر ساخته شده است. ارتفاع این برج 55 متر است و بر روی بدنه آجری آن دو ردیف کتیبه آجری به خط کوفی ساده نصب است که بانی و تاریخ احداث آن را معرفی می نماید.
مرقد امامزاده یحیی بن زید در جنوب غربی شهر قرار دارد، امامزاده یحیی بن زید در سال 125 ه.ق در سن 18 سالگی به شهادت رسید و آستان مبارک ایشان در طول سال پذیرای عاشقان ائمه اطهار و خاندان پاکشان می باشد.
خرابه های شهر جرجان که در 4 کیلومتری جنوب غربی شهر گنبد کاووس قرار گرفته است یکی از بلاد معتبر در دوره های سامانیان، آل زیار و سلجوقیان بوده که بر اثر حملات مغول ها در سال 617 ه.ق از بین رفته است. این شهر بر روی ویرانه های شهری از دوران پارتی و ساسانی با وسعتی در حدود 1200 هکتار ساخته شده و از لحاظ معماری و شهرسازی بسیار پیشرفته بوده است.
میدان اسبدوانی گنبد کاووس در بخش شمالی شهر قرار دارد که همه ساله در آن دو کورس بهاره و پاییزه برگزار می گردد. اسب های شرکت کننده از دو نژاد ترکمن و تروبود هستند که بصورت جداگانه در مسابقات شرکت می کنند. مشتاقان و علاقمندان به اسب سواری از نقاط مختلف ایران و حتی کشورهای مجاور در این مکان حضور می یابند.
از دیگر مکان های دیدنی گنبد کاووس می توان به دریاچه مصنوعی با مساحت هفت هکتار و گنجایش 140000 متر مکعب آب به عنوان یه گستره آبی و زیبا و همچنین پارک شادی که در مجاورت دریاچه قرار دارد و در ورودی شهر از سمت جنوب واقع شده است. پارک تفریحی و توریستی نیز که در ورودی شهر از سمت جنوب واقع شده است که امکانات رفاهی جهت استفاده شهروندان و مسافرین در آن فراهم است. از جمله امکانات دیگر این پارک می توان به پیست اسکیت، پیست دوچرخه سواری و پارک بازی کودکان اشاره نمود.
بازار هفتگی آن جمعه بازار است و از صنایع دستی این شهرستان، قالی بافی، گلیم بافی، پلاس و دوتار سازی و زیور آلات و سوزن دوزی را می توان نام برد.

لینک های مرتبط:
امامزاده یحیی بن زید
برج قابوس
شهر قدیمی جرجان
یاریم تپه
تصاویر قدیمی و جدید از برج قابوس
تصاویر شهر قدیمی جرجان
تصاویر شهرستان گنبد کاووس