وقتی فردی می میرد صاحبان عزا با شیونهای خود همسایگان را خبر می كنند، سپس همگی جمع شده با صدای بلند برای خوبی های وی و نیز در جدایی او می نالند. اگر مرده زن باشد ، از پدر یا برادر وی اجازه می گیرند كه آیا در طایفه شوهر دفن گردد یا می خواهند او را به میان طایفه خودشان ببرند؟ اگر زن جوان باشد و بچه به دنیا نیاورده باشد معمولاً برای دفن به طایفه خودشان می برند.
ترکمن ها در زمان مرگ و حالت احتضار ملایی را بر بالین مریض حاضر می کنند که سوره ی یاسین بخواند. پس از مرگ، مرده را در داخل «اُی» غسل می دهند - امروزه در یکی از اتاق های خانه اش- و کفن می پوشانند و در وسیله ای چوبی شبیه برانکار (به جای تابوت) قرار می دهند و در مسجد محل - امروزه در مسجد جامع- نماز میت به جای می آورند. پس از آن، به صورت کاروانی از مشایعین در حالی که چاشو/ روسری ابریشمین بر روی جسد کشیده اند، به گورستان می برند و به خاک می سپارند. در مراسم نماز میت و خاکسپاری، زنان حق شرکت ندارند.
ترکمن ها، قبر را به گونه ای می كنند كه دارای دو قسمت باشد بدین معنی كه ابتدا قسمتی از زمین را به عمق یك متر در 2*5/1 متر می كنند و سپس ضلع غربی آن را مجدداً به اندازه انسان شروع به كندن می كنند و بعد حاضرین پارچه یا چارقد روی میت را برداشته روی قبر با دست نگه می دارند و مرده را به آرامی در محلی كه كنده اند قرار می دهند چادر به گونه ای حائل است كه آسمان و ناظرین بالائی هیچكدام قرار گرفتن مرده را نمی بینند. سر مرده را به سمت شمال و صورت را به سمت قبله قرار داده و در مقابل چشمان وی به دیوار قبر دعایی موسوم به «كوكرك دغا» (آیاتی از قرآن مجید) نوشته بر دیواره قبر می چسبانند به این اعتقاد هنگامی كه نكیر و منكر برای سؤال آمد چشمان مرده به آن دعا افتاده بتواند جواب دهد و روح متوفی را از آسیب ارواح خبیثه حفظ می کند.
بعد چوب و نی را به گونه ای اریب قرار می دهند و به تدریج خاك روی لحد می ریزند. خاك روی گور را به اندازه كوهان شتر بر جسته می كنند. در حین خاك ریختن بر سر گور دو قطعه چوب به طور عمودی یكی در محل سر و دیگری در محل پای مرده قرار می دهند و به آن بندهای كفن را می بندند. در تمام مدت خاکسپاری، ملایی، مشغول تلاوت آیات قرآنی است.
در هنگام گذاشتن جسد در داخل گور، یکی از حاضرین با صدای بلند می پرسد: «این مرحوم چگونه آدمی بود؟» حاضرین شهادت می دهند: «آدم خوبی بود.» با این امید که فرشتگان ناظر «لبیک» بگویند و در نزد خداوند، شفاعت کنند.
پس از مراسم خاک سپاری، ملای همراه، آیاتی را در نثار روح متوفی تلاوت می کند و حاضرین «آمین» می گویند. آنگاه بین خاضرین نان و سکه ی پول به عنوان «خیرات متوفی» تقسیم می کنند که معمولا به شخص گورکن یا نگهبان گورستان داده می شود.
با اتمام مراسم دعاخوانی، مشایعین جنازه، به خانه ی صاحب عزا بر می گردند. در این محل روحانی محل، باز هم آیاتی از قرآن کریم قرائت می کند و حاضرین به روح متوفی نثار می کنند و با تشکر صاحب عزا متفرق می شوند و فقط اقوام، دوستان و نزدیکان، باقی می مانند.
از دیگر مراسم سوگواری این است که صاحبان عزا، مدت یک هفته به سوگ عزیز از دست رفته ی خود می نشینند و دوستان و آشنایان دور و نزدیک به حضور می آیند و با خواندن فاتحه تسلیت می گویند.
در تمام مدت این یک هفته و در مجلس مردان، روحانی محل یا یکی از طلبه های جوان، در خانه متوفی می نشیند و با حضور مهمانان تازه وارد، آیاتی از قرآن کریم تلاوت می کند و حاضرین «آمین» می گویند و برای مرده، از درگاه خداوند متعال، طلب مغفرت می کنند.
مراسم یادواره ی متوفی پس از روز هفتم، در روزهای سی ام، چهلم، ماه دوم، ماه سوم و صدمین روز به همان سبک و سیاق 7 روز اول تکرار می شود، پس از آن، این مراسم تا یک سال، ماه به ماه و بعد از یک سال، سال به سال دوام می یابد. اگر متوفی پدر خانواده باشد، مخارج روزهای سوگواری به عهده ی پسر بزرگ خانواده است که جانشین پدر محسوب می شود و یا به عهده ی فرزندی است که نام پدر را به نوزاد خود برگزیده است، در چنین حالتی، نوزاد را اهل خانه «دَدا» یعنی پدر خطاب می کنند.
مراسم سنگ گذاری معمولا روز هفتم یا سی ام یا چهلم فوت انجام می شود. در این روز همه ی افراد خانواده بر سر گور می روند و با صرف مقداری نان یا خرما یا میوه برای مرده خود، فاتحه می خوانند و به روحش درود می فرستند.
سنگ گور معمولا به شکل سر قوچ است که در نزد ترکمن ها مظهر قدرت و باروری است. از مراسم دیگر، این که اگر از متوفی ملی مانده باشد، ورثه پس از پایان سوگواری، با حضور روحانی محل، تقسیم ارث می کنند و آن را اصطلاحا «حلال لاما» می گویند یعنی حلال کردن اموال متوفی از طریق ارث بین ورثه.

لینک های مرتبط:
مراسم عزا و سوگواری در بین ترکمن ها
مرثیه خوانی 1
مرثیه خوانی 2