درباره سابقه ساز و آواز ترکمن های ایران معمولات اندکی در دست است و اساسا درباره گذشته سازهای موسیقی ترکمن تحقیقات همه جانبه ای صورت نگرفته است.
اطلاعات ما دباره نوازندگان و ساز و آوازهای ترکمنی از سفرنامه های سیاحان روشن می شود که «در اواخر سده ششم و اوائل سده هفتم میلادی – اواخر دوره ساسانی- عده ای از نوازندگان سمرقند و بخارا و کاشغر و ترفان در دربار چین استخدام شدند و نوازنده ای ترکمن به نام « کوشا یا قوشا» بربط ترکمنی (باربیوت، باربیوتس یه یونانی و پیپه به چینی) به همراه خود به چین برد.

موسیقی ترکمنی، همانند موسیقی سایر ملل که ریشه در عقاید مردم دارد، از ذهن مردم و آوازهای آنان الهام می گیرد، نوازنده به زبان ترکمنی بخشی نامیده می شود که معنی متفاوتی است. در ایام اویغورها، بخشی به کسی که خط اویغوری را بتواند بخواند اطلاق می شده و یا در زبان چینی کلمه بخشی، از کلمه پاکشی به معنای استاد و کسی که حالات شامان را به خود می گرفته اطلاق می شده است. و برخی نیز معتقدند بخشی ریشه آریایی داشته به معنی بخش کردن و تقدیم داشتن آمده و گروهی معتقدند که این بخشی کلمه ای مغولی است.
بخشی ها، زبان گویای مردم ترکمن بوده و در ایامی که نگارش کتبی وجود نداشت، رسالت عظیم ادامه دادن روایات و داستان ها، نقل ها و اساسا حرکت تاریخی – فرهنگی را مردانه بدوش کشیدند. نخستین گروه از این رادمردان را می توان باباقورد قهرمان دوره اوغوزی و پیشگوی قوم دانست، وی با قوپوز (دوتار) خود داستان های عامیانه اوغوزها را برای ما به یادگار گذاشته که تحت عنوان اوزان مطرح است.
بخشی های ترکمن در طول تاریخ سراسر رنج و زحمت، شادی ها، دردها، آمال و آرزوهای مردم را با دوتار خود که اصطلاحا به آن تامدره (تبوره) نیز می گویند بازگو کرده اند.

تاریخ موسیقی ترکمن نام آورانی چون شوکر بخشی، قره دالی گوگلن، باو بخشی و مختومقلی قارلی دارد. ترکمن ها روایت می کنند که قدرت اعجاز دوتار از یک قشون بیشتر است. یکبار که برادر شوکر بخشی را خان خیوه به اسارت برده بود، بخشی توانست با پیروزی بر نوازنده دربار، برادرش را از چنگ خان نجات دهد و یا داستان زندگی حاجی قولاق حاکی از ستمی است که بر این گروه توسط خان ها و بگ ها رفته است به گونه ای که دست های نوازنده را خان می بُرد تا دیگر نتواند بنوازد.