آثاری از اسب های ترکمن تا چهارصد سال قبل از میلاد مسیح در گورستان های اقوام سکائی در پازیریک در کوه های آلتایی بدست آمده که نشان می دهد در چهارصد سال قبل از میلاد نیز اسب های ترکمن را مانند زمان کنونی با نمد می پیچیدند.
اسب های لاغر اندام و بلند بالای ترکمن در این گورستان های همراه با اربابان و خادمین خود دفن شده و اسب های ضعیف را نیز کشته و با این اسب های اصیل به خاک می سپردند و بر آن عقیده بودند که خادمین نیز سوار بر این اسب های پست تر شده، همراه سروران خود به اتفاق اسب های اصیل به آسمان ها خواهند رفت.
امپراطوران سلسله هان در چین عاشق این اسب های لاغر اندام و کشیده ترکمن بوده و آنها را اسب های آسمانی می نامیدند و به همین دلیل لشکریان خود را برای گرفتن این اسب ها نزد خوانین تراکمه می فرستادند که با خواهش یا به عنوان امانت گرفته و یا خریده و اگر میسر نبود به سرقت می بردند. بدین منوال تا بالاخره قراردادی بین طرفین بسته شد که هر سال تعداد سی رأس از این اسب ها به امپراطور چین داده شود. در سپاه داریوش هخامنشی سی هزار رأس اسب ترکمن موجود بوده است.
اسب ترکمن در دو مقطع شدیداً از دست حکام ضربه خورده است، یکی در دوره نادرشاه افشار که اسب های ترکمنی با سیلمی های عرب ترکیب و نژاد جدیدی به نام چناران بوجود می آید. در این مورد در کتاب تبارنامه اسب ترکمن آمده است: « یکی دیگر از تیره های اسب ترکمن، چناران است که این اسب به وسیله نادرشاه برای لشکر کشی و سواره نظام ایران به منظور تصرف هندوستان بوجود آورده شده است. برای رسیدن به هندوستان راه های طولانی و طاقت فرسا در پیش لشکریان ایران بوده و برای طی این مسیر احتیاج به یک مرکبی بود که قادر باشد این مشکل را حل کند به این منظور طبق دستور نادرشاه سیلمی های عرب با با مادیان های ترکمن ترکیب و نژاد جدیدی به نام چناران بوجود آمد.»
باز طبق نوشته کتاب تبارنامه اسب « مدارک قابل ملاحظه ای در دست است که نشان می دهد یکی از اجداد اولیه در تولید اسب انگلیسی (تروبرد)، اسب بلند، کشیده و سریع ترکمن می باشد که در تمام مدت دو هزار سال تاریخ خود این اسب از لحاظ چابکی، استقامت و پرش مورد تحسین عموم بوده است.»
نویسنده اثر تبارنامه اسب در مورد سابقه نژاد یموت می نویسد:
« متجاوز از چندین قرن است که اسب های منطقه فارس و خوزستان برای سیلمی (تخم کشی) به دشت گرگان برده شده و با مادیان های ترکمن مخلوط گردیده اند که نتیجه آن تیره یموت است که با دیگر تیره های ترکمن از قبیل آخال تکه در بعضی مشخصات اختلاف دارد. تیره یموت اصولا از لحاظ هیکل کوچکتر ولیکن با استخوان بندی قوی تر و سم های محکم تر و بطور کلی اندامش سبک تر ولی استقامت این تیره بسیار عالی بوده و یال و دم آن نیز پر پشت تر می باشد.
یموت اسب سریعی نیست ولیکن بسیار پرنفس است. در سال های اخیر به علت ورود اسب های خالص پاکستانی که مناسب برای مسابقات سرعت در دوره های کوتاه هستند، میدان رقابت برای اسب های ترکمن که دارای قدرت و نفس هستند تنگ شده و در نتیجه تعدادی از اسبداران ترکمن بدون هیچگونه مطالعه علمی و هدف صحیح شروع به خریدن آن برای تخم کشی با مادیان های ترکمنی نمودند و اسب دوخونی بوجود آمد. این نوع کشش ها اصالت چندین صد ساله اسب ترکمن را نیز از بین برده اشت.»


منبع
تاریخ سیاسی و اجتماعی ترکمن ها - امین گلی