آق امام نام امام زاده ای است در بالای تپه ای گنبدی شکل به ارتفاع 3000 متر به نام کوه آق امام در شمال شرقی شهر آزادشهر ، این مقبره متعلق به محمدبن زیدبن اسماعیل علوی ( 282- 270 ه.ق ) است که دومین امیر مقتدر ، فاضل و نیکو سیرت علویان طبرستان و گرگان قدیم می باشد. این امام زاده از شمال به جاده ی بین المللی آزادشهر – مشهد و روستای ترکمن نشین قزلجه و از جنوب به روستای نوده و از مشرق به روستای سیدآباد نیلی و از غرب محدود به زمین های زراعتی است. این منطقه به صورت کوهی منفرد از سلسله جبال البرز است که در هنگام ورود اسلام دارالمرز نامیده می شد و شاخه ای از مسیر کاروانی جاده ابریشم از این ناحیه می گذشت و ارتباط سکنه این نواحی با جنوب ایالت قومس ( کومش ) شاهرود و دامغان مرتبط می شده و به دروازه گرگان مشهور بوده است. فاصله مقبره از جاده آسفالته حدود 3 کیلومتر است.
حسن و محمد بن زید علیهما السلام دو برادر بودند که در مدینه دیده به جهان گشودند. پدرشان زید فرزند محمد بن اسماعیل بن حسن بن علی بن الحسن بن علی بن ابیطالب و مادرشان دختر عبداله بن عبیداله الاعرج بن حسین الاصغر بن علی بن حسین بن علی ابن ابیطالب است.
پس از شهادت زید بن علی بن الحسین در کوفه و یحیی فرزند او در خراسان که منجر به ظهور سایر نوادگان امام حسن و حسین (ع) در نواحی دیگر گردید، جمعی از سادات به بلاد دیلم و گیلان و پاره ای نیز عازم نقاط دیگر از جمله حجاز ، یمن ، آذربایجان ، اصفهان و ری گردیدند. این دو نفر نیز مانند دیگر مهاجران آل ابی طالب از مدینه به ری آمدند و مدت مدیدی را در آن جا گذراندند. در سال 250 ه.ق به علت تظلم حکام طاهری طبرستان و به علت زهد و پارسایی که در رفتار سادات و علویان ولایت که به آن نواحی پناه آوردند، حسن بن زید علوی را که مردی شجاع و عالم بود به عنوان داعی کبیر و رهبر خود بر گزیدند و پس از غالب شدن بر حکام طاهری، حسن بن زید به پشتیبانی سرداران دیلم و اسپهبدان جبال ساری را تختگاه خود ساخت و حکومت علویان با قیام حسن بن زید در طبرستان آغاز شد و امامت زیدیه بر وفق مذهب شیعه در کل طبرستان جاری گردید. حسن بن زید پس از فتح ری ، گرگان و طبرستان دردفع راهزنان دریایی روس که در آبسکون پیاده شده بودند جدی تمام نمود. در هر حال او به سبب شدت و قوت و صلابتش به حالب الحجاره و داعی کبیر ملقب شد و در سال 271 ه.ق وفات یافت. بعضی از مورخین قبر وی را در گرگان در قریه ای به نام روشناخره نوشته اند ، ولیکن در کتب جغرافیای قدیم و جدید این اسم ملاحضه نمی شود ، پس از فوت حسن بن زید ، خلافت زیدیه به حکم وصیت به برادرش محمد بن زید علوی منتقل گردید.
محمد بن زید پس از نابود کردن مدعی خانگی خود- ابوالحسین به گسترش قلمرو خویش پرداخت و از گرگان به دامغان و از آن جا به سمنان و سپس به خوار (تقریبا گرمسار کنونی) رفت و در نزدیکی شهر ری با لشکر اساتکین ترک که از سوی طاهریان حاکم ری شده بود روبه رو شد ، اما شکست خورد و به سوی لاریجان رفت. وی که قبلا حاکم گرگان ( گنبد کاووس ) بود ، مقر خود را به آمل انتقال داد و به سال 273 ه.ق رافع بن هرثمه – امیر خراسان – که ابتدا در دربار طاهریان و سپس به دربار یعقوب لیث صفاری پیوند خورده بود ، به تحریک اسپهبد رستم بن قارن به گرگان حمله برد و محمد در نزدیکی گرگان به مقابله با وی شتافت، ولی شکست خورد وبه استرآباد عقب نشست. در آن سال در استرآباد به طوری قحطی پدید آمد که به نقل مورخین « چنانچه خوردنی نماند و گویند بهای یک درم نمک به دو درم سیم رسید.»
سرانجام در سال 282 ه.ق با شکست عمرولیث از امیر اسماعیل سامانی ، داعی علوی ( محمدبن زید ) از همه جهت فارغ گشت و اهل طبرستان استقلال کامل یافتند و حکومت وی چنان محکم شد که رافع بن هرثمه در نیشابور ، ری ، جرجان و جاجرم و دهستان به نام او خطبه می خواندند و ابومسلم محمد اصفهانی کاتب معتزلی وزیر و دبیر او بوده است.
به نقل از قاضی نورالله شوشتری در کتاب مجالس المومنین و میر ظهیر الدین مرعشی صاحب تاریخ طبرستان در عهد داعی محمد بن زید علوی که به پادشاهی طبرستان رسید ، در حقیقت اولین حکومت مستقل تشیع در دوره عباسیان و بعد از برادرش حسن بن زید ، مامن و ملجا سادات و شیعیان بود و در عهد منتصر خلیفه عباسی که ادعای تشیع می نمود ، مشاهد امیرالمومنین و مشهد امام حسین و سایر مشاهد ائمه خراب بود و برای اولین بار به دستور داعی محمد بن زید جهت تعمیر آن مشاهد ائمه که به وسیله متوکل عباسی خراب شده بود ، همت نمود . محمد بن زید که خود از مردان فاضل و عالم است ، جهت بسط و گسترش تشیع جدی تمام داشت و در زمان او و برادرش حسن بن زید حوزه های علوم دینی گسترش فراوان یافت و او شخصا علاوه بر امارت و فرمانروایی به تدریس علوم شیعی اهتمام تام داشت.

فرجام کار محمد بن زید
در سال 287 ه.ق پس از هفده سال و هفت ماه حکومت بر طبرستان و گرگان ، در روز جمعه پنجم شوال اسماعیل بن احمد سامانی – حاکم خراسان بزرگ – محمد بن هارون سرخسی را با لشکری آراسته برای فتح طبرستان فرستاده بود و سید در مقام غرور و اعتماد بر حول و قوت خویش با بیست هزار مرد جنگی به استقبال وی رفت و در نیم فرسنگی گرگان ( گنبد کاووس ) جنگی در گرفت که منجر به شهادت محمد بن زید گردید و سر بریده وی را به همراه فرزندش زید بن محمد بن زید که به اسارت در آمده بود ، به بخارا فرستادند و او را در محلی به نام گورداعی یا گور سرخ مجاور قبر محمد بن جعفر صادق (ع) معروف به دیباج در دوازده گرگان دفن کردند و در حقیقت با مرگ وی اهل طبرستان استقلال خود و زیدیه ولایت و رهبری را که نزد آنان از سجایای عالی به شمار می رفت ، از دست دادند.

فرزندان محمد بن زید
از محمد بن زید یک فرزند به نام زید بن محمد بن زید که سیدی فاضل و بزرگوار و عالم بود به جا ماند که در جنگ به اسارت سپاه سامانی در آمد و همراه سربریده پدر به بخارا و اسارت امیر اسماعیل بن احمد سامانی در آمد و پس از مدتی اسماعیل سامانی وی را آزاد کرد و او را در برگشت به طبرستان مخیر نمود ، ولیکن وی تا آخر عمر در بخارا ماند و مزارش نیز در همان مکان می باشد و از او سه فرزند در شجره انساب طالبیه مذکور است : 1– ابوعلی اسماعیل بن زید محمد بن زید که اولادش به بخارا هستند . 2– ابوعبدالله محمدالرضا عقبه به بغداد و ارتقیه ظاهرا افریقیه 3- ابومحمد حسن بن زید بن محمد بن زید.

وجه تسمیه آق امام
کلمه آق امام کلمه ای ترکی است و به عنوان یک صفت به کار می رود و معنای آن سفید است ، چون آق چای – رود سفید و صفت در ترکی همیشه مقدم بر اسم است – برای روشن شدن موضوع فوق باید مقداری از وضعیت بنای امام زاده یحیی بن زید اطلاعاتی به دست آورد. از آنجایی که بنای امام زاده یحیی بن زید در سال 125 ه.ق بر بالای قبر او ساخته شده که احتمالا بر اثر زلزله سال 1290 ه.ق این مقبره نیز همانند ساختمانهای دیگر در زمین نشست کرد و فرو رفت. بعدها در بنای جدید نیز در همان سال فرورفتگی احداث شد و برای رفتن به داخل راهرو ، آن که حالتی سرداب گونه و دالانی طولانی و تاریک داشته ، پله هایی تعبیه می کنند. از آن جا که محل این مقبره اندکی تاریک بوده ، لذا ترکمن ها و ترک های منطقه از آن پس به آن قارنکی امام یعنی امام تاریک می گویند. لازم به یادآوری است که پس از ساخت بنای فعلی امام زاده یحیی بن زید در زمان ناصرالدین شاه که حاکم گرگان – علاء الدوله – آن را بر مکان بلندی از سطح زمین ساخت، باز هم لفظ فوق مصطلح است ، اما از آن جایی که مقبره محمدبن زید در بلندی و ارتفاع کوهستان ساخته شده و داخل آن نیز روشن تر از قرنکی امام ( یحیی بن زید) بود ، لذا ترکمن ها در مقایسه آن محل با محل فوق ، لقب آق امام ( یعنی امام سفید ) را به آن داده و این لفظ تاکنون موقعیت خویش را محفوظ داشته است و مردم منطقه اعم از شیعه و سنی از زیارت این دو امام زاده غافل نبوده اند. رابینو نیز در سفرنامه خود می گوید : (قارنکی امام ) در زبان ترکمنی یعنی امام سیاه .

بنای امامزاده آق امام
بنا به گفته ستوده در کتاب از آستارا تا استراباد ، بنای امام زاده بنایی است هشت ضلعی از آجر و گچ که پهنای هر ضلع از داخل دو متر است. بلندی دیوار تا اول گنبد از خارج 5/5 متر است. ابتدای کمربند گنبد هشت ترک است که این هشت ترک با بالا رفتن به دایره تبدیل شده و گنبد نوک تیز مخروطی شکل بنا را به وجود آورده است. پایین کمربند گنبد چهار نورگیر است. قطر داخلی گنبد یعنی فاصله هر دو ضلع مقابل 5 متر است و اطراف گنبد از خارج ایوانی به پهنای 243 سانتی متر با آجر چیده شده است . البته بنا به نقل برخی ، برای آن که بنا دارای حداکثر استحکام به خصوص در دیواره ها باشد تا گنبدی به ارتفاع 5 متر را روی دوش خود نگهدارد ، سازندگان اولیه بنا نقشه آن را چون برج قابوس در گنبد ریخته اند. لازم به ذکر است که بنای فعلی امام زاده با گنبد و ضریح جدید تعمیر شده است. همچنین در «تاریخ جرجان » نوشته ی ابوالقاسم حمزه بن یوسف بن ابراهیم سهمی متوفی 427 ه.ق آورده است که مامون در سال 203ه.ق به گرگان آمد و به همراه او ، علی ابن موسی الرضل علیه السلام و محمد بن جعفر بن محمد نیز بودند و مامون بعدها در گرگان در نزدیکی قبر محمد بن جعفرصادق دیباج قصری که به نام او معروف است بنا کرد ، اما امروزه آثاری از آن بنا باقی نمانده است.

برگرفته از وبلاگ پرثوه نامه