تركمن‌هاي ايران از طوايف زيادي تشكيل يافته‌اند. هر تركمن، با طايفه‌ي خود و تاريخچه آن، كم و بيش آشناست. اما در اين بين، به نام طوايفي برمي‌خوريم كه متأسفانه از معناي لغوي آن اطلاعي در دست نیست. پيدايش طوايف مختلف تركمن، خود تحقيقي ديگر را مي‌طلبد.
يكي از طوايفي كه معناي آن توجه بسياري از محققين را به خود جلب كرده است، «توماچ» است. توماچ‌ها خود جزو تیره‌ي «يارعلي» و زير طايفه‌ي «جعفرباي» مي‌باشند.
استاد عبدالرحمن آخوند تنگلي در كتاب ارزشمند خود «فضائل تركمان» جعفرباي را به چهار زير طايفه تقسيم مي‌كند: يارعلي، نورعلي، شيرعلي و هوزعلي.

بر اساس نظر استاد تنگلي، يارعلي شامل هفت طايفه است: قيزيل، آريق، كل، چوگان، قاراقول، ساقغال‌لي و توماچ. توماچ به دو طايفه‌ي «آونيق» و «ايري» تقسيم مي‌شود. ايري‌ها شامل طوايف ذيل مي‌باشند: چونك، مله‌لر، اكارم. (فضائل تركمان، عبدالرحمن آخوند تنگلي قراقچي، چاپ اول، ناشر نورمحمد آخوند بازيار سخاوي، گنبدقابوس، فروردين 1364، ص 123-125)

در كتاب «ايرانيان تركمن» بجاي «هوزعلي»، «ميرعلي» آورده است. در اين كتاب زير طايفه‌ي يارعلي را چهار طايفه قيد كرده‌ است: بورقاز، ساقغال، آريق و توماچ. توماچ به دو طايفه‌ي «ايري توماچ» و «آونيق توماچ» تقسيم مي‌گردد. ايري توماچ سه زير طايفه دارد: شبديزلي، ايش محمدلي، دولر بردي. آونيق توماچ نيز سه زير طايفه دارد: رضا قلي، قانگيرما، قوش‌لي. (ايرانين تركمن، دكتر اصغر عسگري خانقاه و دكتر محمدشريف كمالي، انتشارات اساطير، چاپ اول، 1374، ص 61)

در اينجا نكته‌اي را می‌خواهم يادآوري مي‌كنم. هر كدام از افرادي كه به عنوان ريش‌سفيد در بين ما در قيد حيات مي‌باشند، گنجينه‌اي از دانسته‌‌هاي قومي و طايفه‌اي مي‌باشند كه متأسفانه با درگذشت هر كدام از اين بزرگواران گنجينه‌اي نيز با آنان مدفون مي‌گردد كه معلومات آنان ديگر دست‌يافتني نيست. جوانان وظيفه دارند تحقيقات طايفه‌ي خود را خود انجام دهند و آن را با چاپ در نشريات به اطلاع ديگر محققان برسانند. با توجه به اينكه اين تحقيق، كتابخانه‌اي مي‌باشد، خالي از ايراد نخواهد بود. از محققين محترم مي‌خواهم تا با ارسال نظرات خود مرا در اين تحقيقات ياري دهند.

معناي لغوي طايفه‌ي «نوماچ»
معناي توماچ در هيچ يك از منابع تركمني يافت نشد. در منابع تركي تركيه نيز به معناي توماچ برخورد نشد. و اما در تركي آذري كه مانند زبان تركمني يكي از سه زبان منشعب از اوغوزهاست، به معناي «توماچ» برخورديم.
«توماج» يك لغت تركي است كه در زبان تركمني به صورت نام يك طايفه باقي مانده است. توماچ در منابع لغوي تركي آذري بدين معنا آورده شده است: «توماچ- تيماج، پوست دباغي شده (گوسفند و بز)».

تيماج با استناد به فرهنگ «غياث اللغات» لفظ تركي است:
«تيماج- چرم بودار كه آن را بُلغار و اديم نيز گويند و اين لفظ تركي است... و در مدار به «جيم» فارسي است (تيماچ).
روانشاد علي اكبر دهخدا در لغت نامه‌ي خود به نقل از شرفنامه منيري آورده است: «چرمي است رنگين و بوي خوش دارد و در شب طلوع سهيل آن را رنگ و بوي حاصل شود.» و در ادامه آورده است: «قسمي چرم اعلي، مقابل ميشين، قسمي پوست پيراسته ستبر و محكم.»
با توجه به اينكه اولين واكه كلمات «توماچ/ Tumaç » و «تيماچ/ Tymaç » به صورت كوتاه تلفظ مي‌شود، هر دو شكل در زبان تركمني تقريبا يك تلفظ دارد.

تحقیق از: محمود عطاگزلی
برگرفته از سایت نسب شناسی طوایف ترکمن