آق قلعه توسط شاه عباس درسال 1020 ه.ق در سفری که به مازندران و استرآباد کرده بود بنا شد، در ابتدا محلی برای اسکان قاجارها بود، گویا در زمان قابوس وشمگیر اسپی دژ (دژ سفید) یا آق قلعه خوانده می شد. این قلعه در زمان شاه عباس مبارک آباد نامیده می شد و بعد از آن که رضاخان حکومت را در دست گرفت به پهلوی دژ تغییر نام داده شد. ارتفاع قلعه در آغاز ساختمان 6 متر بوده و به صورت دایره شکل بنا گردید، رودی که قلعه مبارک آباد (آق قلعه) را به دو قسمت تقسیم می کند رود گرگان نام دارد که توسط پلی بسیار محکم از آجر به هم مربوط می شود، این پل از بناهای دوران صفوی است.
آق قلعه دری از چوب و آهن داشت که ورود به قلعه را غیر ممکن می ساخت بر روی در ورودی قلعه اطاقی قرار داشت که در انتها دری داشت و به اطاق بزرگی منتهی می شد که نگهبانان مشغول دیده بانی بودند. در دیوار های ضخیم قلعه سوراخ هایی تعبیه کردند که نگهبانان از آن طریق به تیر اندازی می پرداختند. وقتی دژ عظیم قلعه گشوده می شد دایره ای نامنظم به نام هشتی پیدا بود که برای یک دسته دیگر از مدافعان قلعه اختصاص داده بودند، از سمت چپ این هشتی پله های آجری مارپیچ دیده می شد که برای بالا رفتن گذاشته شده و از همین طریق بود که کوتوال (نگهبان قلعه) نگهبانی می داد. در مواقع بحرانی و در اوقاتی که خطر حمله احساس می شد کوتوال دژ با عده ای از تیراندازان ورزیده در اطاق سردر دژ موضع گرفته مراقب اوضاع بودند و سران قاجار نیز برای دلجویی و قوت قلب پیش آنها بودند.
آق قلعه تا دوران ناصرالدین شاه یعنی تا سال های 1300 ه.ق آباد بوده و از این تاریخ به بعد به تدریج مهاجرت قاجارها به تهران آغاز می شود و آق قلعه کم کم به صورت دژی متروک و مخروبه در می آید و به جای آنها ترکمن های آتابای ساکن می شوند.

محمدعلی قورقانچی، صولت نظام در سال 1300 هجری چنین گزارش می دهد: « این قلعه تا زمان ناصرالدین شاه همیشه یک فوج سرباز و عده ای توپچی و سوار در آن ساخلو بودند و صحرای یموت همیشه امنیت داشت و تلگراف خانه و حمام و ذخیره (سرباز) در درون قلعه وجود داشت که این تاسیسات امروزه منهدم و با خاک یکسان است. در اواسط سلطنت قاجار تعمیر کلی شده و در این تعمیرات که همه ساله فرض و واجب بود از این قلعه حفاظت می شد.
این قلعه دو دروازه آجری و درهای آهنین محکم داشت که یکی رو به شمال و دیگری رو به جنوب بود و سمت مشرق و مغرب قلعه را خندق آجری و خاکریزهای جنگی ترتیب داده بودند و رود گرگان از سمت شمال این قلعه با فاصله سی ذرع می گذرد. در مقابل درب شمالی قلعه پل بسیار محکمی که عبارت از چهار دهنه است از آجر و نظامی ساخته و روی آن را با سنگ فرش پوشانده و دیوار نظامی در جلوی پل را بالا آورده اند و در انتهای پل دروازه دیگری است محکم از آجر ساخته و با کاشی الوان منقوش کرده اند و درب آهنین محکمی نصب کرده در طرفین دروازه جای قراول از آجر قرار داده اند و محوطه دیگری به عرض قلعه سمت شمال قلعه و رود گرگان جدا کرده اند و از سه سمت به واسطه چینه های خاکی محصور نموده اند که از سمت مشرق و مغرب به لب گرگان رود منتهی می شوند و دروازه های محکم آجری دیگری در مرکز دیوار شمالی این محوطه ساخته بودند و در سمت غربی این محوطه عمارتی از آجر و خشت مشتمل بر سه طبقه بود به طرز خیلی قشنگ و زیبا که محل اقامت مرحوم جهانسوز میرزا برادر آقامحمد خان که از هر جهت امتیاز داشته و امروزه بطور کلی منهدم شده قرار داشت و در و پنجره آنها را با تیر و تخته و هر چه بود یموت ها برده و سوزانیده اند. داخل قلعه در چهار گوشه قلعه برج های محکمی بود و در هر برجی یک عراده توپ قدیم بی خان جای داده اند و سمت شمال قلعه، آب انباری هست که به واسطه تلمبه های بخصوصی از رود گرگان آب ریخته شده پس از تقطیر و تصفیه به آب انبار انداخته می شد و امروزه شکسته است. بالاخانه و تلگراف خانه و حمام و ذخیره و اطاق های متعدد که در جهت شمال قلعه هست تماما خراب است، سمت جنوب داخلی قلعه بنایی عبارت از تحتانی و فوقانی بود که قریب به انهدام است، در جهت شرقی قلعه خلوت هایی (اطاق) متعدد و انبار و طویله و اطاق های تحتانی و فوقانی بوده که منهدم یا قریب به انهدام است. پشت داخلی دیواره های قلعه تماما جاهای مرور دیده می شود و وسط قلعه تپه ای خاکی برای شلیک صبح و عصر ترتیب داده و عراده توپ بی خان شکسته هم در روی او نصب است. تمام این بناها از آجر بوده و چنانچه 20 هزار تومان خرج شود و حیف و میل نشود قلعه آباد و دایر خواهد شد.
راه تمام آمد و شدها به استثنای طایفه جعفربای به استرآباد اغلب از آق قلعه است و در حقیت آن قلعه سد محکم یموت و قوت و پشت و سرقشون مامور استرآباد است.»

آق قلعه بعد از آنکه به دست ترکمن ها افتاد و شهرنشینی آغاز شد تمامی قلعه نابود شده و تنها پل آجری از آن دوران به جا مانده است و پس از پیروزی انقلاب اسلامی آق قلا نام گرفت.


منبع
سیری در تاریخ سیاسی و اجتماعی ترکمن ها- امین گلی