در شرق استان گلستان و انتهائی ترین منطقه آن در شهرستان کلاله و بخش مراوه تپه در میان کوههای سر به آسمان سائیده كوه عرب داغ از جنوب و گلی داغ از جنوب شرقی در 45 کیلومتری جاده کلاله به مراوه تپه چشم اندازی زیبا، بنائی تاریخی با معماری زیبای دوران قاجاریه با آجر فشاری و نماکاری آجری بنام مدرسه کریم ایشان می باشد. بنای تاریخی کریم ایشان برای تعلیم و آموزش علوم دینی و مذهبی با گذشت یک سده از عمر خود استوار و مقاوم به رسالت اصلی خود ادامه می دهد.

تاریخچه بنا
این بناء در سال 1328 ه.ق دوران حكومت احمد شاه قاجاربا همت بلند حضرت سید قلیچ ایشان و با حمایت مردم دیندار منطقه با زحمات و مشقات فراوان احداث و به نام ایشان نامگذاری گردیده، به مركز بزرگ دینی و فرهنگی و سیاسی و اجتماعی تبدیل شده است و درطول این دوران نه تنها مركز جمع آوری اخبار سیاسی و اجتماعی منطقه بوده بلكه میزبان مردان بزرگ دینی به عنوان اساتید و طلاب از سرزمینهای دور و نزدیك همچون تركمنستان و داغستان نیز بوده است . این مكتبخانه در عصر خویش وقایع و حوادث بزرگی را از سرگذارنده و حتی در زمان جنگ جهانی دوم به محل پایگاه نظامی ارتش روسیه و قزاقخانه نیز درآمده است كه پس از گذشت سالهای متمادی جاده ساخته شده در سمت شمال بناء بیانگر این موضوع می باشد.

معماری بنا
اصل بسیار با اهمیت که موجب عمر طولانی و مقاومت و پایداری بنا در مقابل مسائل و واکنشها از جهت استاتیکی، جوی و بخصوص عوامل طبیعی همچون تحرکات زمین لرزه و غیره شده است ، شیوه معماری و بکارگیری مصالح مرغوب موجود در منطقه و بوجود آمدن اسکلت سازیهای فنی و اصولی از پی سازی ، پوشش سقف ، قوسها و طاقها می باشد.
در پلان معماری بنا رعایت قرینه سازی و نکات فنی از حیث عوامل ضد زلزله و بکار بردن دیوارهای عریض و آجرچینی از نوع پیوند صلیبی و راسته نما و رعایت و اجرای دقیق بندهای عرضی و فاصله بین آجرها که اصل بسیار مهم در ساختمانهای با مصالح بنایی می باشد ، به طور کامل توجه و رعایت گردیده است.
معماری بنا مربوط به دوران قاجاریه بوده که استفاده از نقوش و گلچینیهای آجری در نمود دیوارهای بیرونی و اندرونی و استفاده از آجر لعابدار جهت تزئین و استفاده از انواع قوسهای ایرانی دوره اسلامی و طاقها به روش رسمی بندی و کاربندی آجری می توان نام برد.
تعداد 23 واحد حجره که سطح هر یک 12 مترمربع با ایوان بعرض 1.10 متر و تنها مدخل ورودی به صحن مدرسه به عرض 2.35 متر می باشد .و سطح کل اشغال بنا 945 مترمربع می باشد که از این مقدار 745 متر مربع بصورت سقف پوش و 200 متر مربق بصورت صحن و حیاط با تعداد یک عدد آب نمای هشت ضلعی به سطح تقریبی 1.5 متر مربع و تعداد 4 مناره در چهار کنج آن به ارتفاع 9 متر و سطح تقریبی هر یک 7 متر مربع از مشخصات بارز این بنا می باشد.

مسجد حوزه کریم ایشان
که درجلوی حوزه ساخته شده و رو به شرق است و دارای سه در ورودی و در داخل مسجد چهار ستون به قطر یک متر وجود دارد که بار سقف را تحمل می کنند.

مصالح بکا ر رفته در بنا
ملات : از نظر نوع مصالح بکار رفته انواع مختلف دارد ، که در ساختمان بنا حوزه کریم ایشان از ملات گل آهک در اجرای کرسی چینی و دیوارچینی و اجرای قوسها و طاقهای پوشش سقف استفاده گردیده است.
خشت :در تهیه خشت بنا کریم ایشان از خاک رس همان منطقه و حتی در مواقعی از خاکهای رس تا شعاع 5 کیلومتری نیز بهره گرفنه اند و در مخلوط خاک رس آن از مقدار معینی خاکستر که معمولاً خاکستر دارای چربی ناچیزی می باشد که وجود آن در خشت حالت عدم مکش آب را به وجود می آورد.
آجر : در بنا کریم ایشان از آجرهای به ابعاد 5*11*22 سانتی متر در دیوارچینی و قوسهای آجری و طاقهای سقف و از آجر نیمگرد به قطر 22 سانتی متر در اجرای قوسهای چهار کنج صحن حیاط و از آجر به ابعاد 7*40*40 سانتی متر در کرسی چینی و هره چینی نمای بیرونی و ریشه کرسی وقرنیز دستندازهای پشت بام و از آجر به ابعاد 5*25*25 سانتی متر در کف پوش آجری حیاط و پشت بام استفاده شده است.

مشخصات ساختار پی حوزه علمیه کریم ایشان
زمین ساختمان بنا کریم ایشان از نوغ خاک رس مرغوب بوده و با توجه به ابعاد کرسی چینی و ضخامت دیوارهای باربر آن ، پی کنی و پی سازی به عرض 2 متر که در زیر دیوارهای حائل و تقسیم کننده به عرض 1/20 و عمق1/50 متر از مصالح شفته آهک که از خاک رس محل پی کنی استفاده و کما بیش در مخلوط مواد اولیه آن از قلوه سنک و مخلوط رودخانه ای که جهت بالا بردن مقاومت باربری پی موثر می باشد، استفاده گردیده است

کرسی چینی
کرسی چینی حوزه علمیه کریم ایشان از نوع آجری به ابعاد 7*40*40 سانتی متر و ارتفاع متوسط 70 سانتی متر و عرض 2 متر در زیر دیوارهای باربر خارجی و در زیر دیوارهای داخلی به عرض5/ 1متر با ملات گل آهک می باشد. در رجهای آخرین کرسی با روش هره چینی در درون و بیرون ساختمان و با استفاده از آجر به ابعاد 7*40*40 سانتی متر تزئین گردیده است.

دیوار چینی
در بنای حوزه، نسبت به نوع کاربرد از 3 نوع دیوار استفاده شده است.
1- با ضخامت 1/20 متر در دیوارهای باربر بیرونی
2- با ضخامت 90 سانتی متر در دیوار باربر داخلی
3- با ضخامت 65 سانتی متر در دیوارهای حایل تقسیم کننده استفاده گردیده است.
در اندرون و میان دیوارهای با ضخامت بیشتر از 90 سانتی متر از خشت خام با ملات گل رس به دلیل صرفه زمانی و اقتصادی تهیه خشت خام و اینکه خشت خام عایق مناسبی جهت گرما و سرما و صدا می باشد که باعث حفظ فضای داخلی اتاقها در تابستانها سردتر و در زمستانها گرمتر می نماید، به کار برده شده است.

قوسهای بكار رفته در بنا
بنا به تعریف دانشمند بزرگ اسلامی ایران غیاث الدین جمشید كاشانی در رابطه با قوس؛ جسمی است منحنی شكل برای پوشش، كه دهانه آن از عمق آن بیشتر است. كل بارهای وارده از بالا به وسیله بدنه به شانه قوس وارد شده و توسط پایه ها به زمین منتقل می شود.
در اجرای نعل درگاه های بنا سید قلیچ ایشان از انواع قوس ایرانی دوره اسلامی و قاب نماهای داخلی و بیرونی به شرح ذیل استفاده گردیده است.
1- قوس 3 بخشی تند : یكی از قوسهای ایرانی دوره اسلامی بوده كه در نماسازی قابهای بیرونی و اندرونی بناء با یاجاد قاب آجری بكار رفته شده است.
2- قوس پنج او هفت تند : از زیباترین قوسهای ایرانی با خندسه زیبا و پیچیده كه در طرفین سر درب ورودی استفاده شده است.
3- قوس شاخ بزی كُند: از این نوع قوس در طرفین اتاق روی سر سرای ورودی به صحن و با سفید كاری با گچ در اطراف قوس زیبائی خاصی را به آذن داده اند و جهت اجرای قوس چهار كُنج صحن مدرسه و مدخل ورودی به اتاقهای آذن با استفاده از آجر نیمگرد عظمت خاصی به نمای داخلی صحن داده شده است.
4- قوس نیم دایره :در بطن نما كاری آجری در قاب طرفین ورودی به صحن و با نمای لعابدار در دل آن و با نقوش ستاره با رنگ لعاب زرد در سمت شمال بناء استفاده گردیده است.

طاقهای بکار رفته در بنا
از بسط یك قوس در فضا یا در سه بعد، شكلی بنام طاق بوجود می آید در این حالت محیطی یك دست و بدون هر گونه تقاطع در فضای آن بدست خواهیم آورد. ساختمان طاقها از رگه های آجری می باشد و طاقها هم بر رویط پایه های خود دو نیروی رانش و وزن را منتقل می كنند. در سقف بنا حوزه از 2 نوع طاق آجری به ترتیب ذیل استفاده گردیده است.
1- طاق آهنگ (گهواره ): این طاق به شكل نیم استوانه تو خالی و از حركت یك قوس در امتداد یك خط بوجود می آید. مقطع این قوس میتواند یكی از مقاطع قوسهای ایرانی باشد. از این طاق در ایوان حجرات و راهروی ورودی به اتاقهای كنج استفاده گردیده است.
2- طاق چهار بخشی: این نوع طاق از تقاطع دو طاق گهواره ای بوجود می آید. این طاق بجای اینكه بر روی چهار دیوار یا سطح تكیه كند، بر روی چهار نقطه استوار شود. این طاقها می تواند بر روی فضای مربع یا مستطیل شكل ساخته شود. قسمت حمال طاقهای چهار بخشی از چهار قوس و چهار ترك كه از داخل قوس دیده می شوند، تشكیل شده است، این تركها مسائل ایستائی را همراه دارند. بارهای وارده كلاً به وسیله مجموعه ای از قوسهای به هم چسبیده كه تركها را می سازند به چهار نقطه یا تكیه گاه منتقل می شود.
اجرای طاق از چهار گوشه آن شروع و به رأس آن ختم می شود . از این نوع طاق در فضای سقف اتاقها (حجره ها) استفاده گردیده است.

گرد آورنده : محمد شکیباپور

لینک های مرتبط:
مسجد و مدرسه کریم ایشان
تصاویر حوزه علمیه کریم ایشان